اختلالات گوارشی مانند ریفلاکس معده (GERD) و زخم معده از مشکلات شایع دستگاه گوارش هستند که کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار می‌دهند. ریفلاکس معده معمولاً ناشی از برگشت اسید معده به مری است و علائمی چون سوزش سر دل، درد قفسه سینه، ترش کردن و گاهی اختلالات بلع ایجاد می‌کند. زخم معده نیز به دلیل آسیب مخاط معده ناشی از عوامل مختلفی مانند هلیکوباکتر پیلوری، استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و استرس ایجاد می‌شود و می‌تواند با درد شکمی، سوءهاضمه و خونریزی همراه باشد.

در سال‌های اخیر، تزریق بوتاکس معده به عنوان یک روش درمانی نوین در برخی اختلالات گوارشی مطرح شده است. بوتاکس یا توکسین بوتولینوم نوع A یک پروتئین نوروتوکسین است که با مهار ترشح استیل‌کولین، موجب فلج موقت عضلات صاف می‌شود. کاربرد آن در گوارش عمدتاً شامل کاهش فعالیت عضلات معده، تسهیل تخلیه معده و کاهش علائم مرتبط با اختلالات عملکردی معده است.

با این حال، نقش بوتاکس در بیماران مبتلا به ریفلاکس معده یا زخم معده هنوز مورد بحث است و تحقیقات محدود و گاه متناقضی در این زمینه وجود دارد. در این مقاله، تلاش شده است با بررسی مکانیسم اثر، کاربردها، ایمنی و عوارض بوتاکس معده در این گروه از بیماران، تصویر روشنی از مزایا و محدودیت‌های آن ارائه شود.

بوتاکس با مهار ترشح استیل‌کولین در محل اتصال عصبی–عضلانی باعث کاهش انقباض عضلات صاف می‌شود. در معده، این اثر می‌تواند به چند شکل مهم تظاهر پیدا کند:

کاهش تونوس اسفنکتر پایینی مری (LES):
این اثر باعث کاهش فشار LES می‌شود که در بیماران با ریفلاکس اهمیت دارد. تئوری اولیه این است که بوتاکس ممکن است با کاهش اسپاسم اسفنکتر، جریان بازگشت اسید را کاهش دهد، اما مطالعات نشان می‌دهد اثر واقعی می‌تواند متناقض باشد، زیرا کاهش تونوس LES ممکن است به برگشت اسید کمک کند.

تأخیر در تخلیه معده:
بوتاکس با فلج موقت عضلات معده، سرعت تخلیه معده را کاهش می‌دهد. این اثر در درمان برخی اختلالات عملکردی مانند دیس‌پپسی یا سندرم تخلیه سریع معده کاربرد دارد، اما در بیماران با زخم یا ریفلاکس، باید با احتیاط استفاده شود زیرا می‌تواند باعث تجمع اسید و تحریک مخاط شود.

کاهش انقباضات غیرطبیعی معده:
برخی بیماران مبتلا به اسپاسم معده یا انقباضات نامنظم عضلانی ممکن است با بوتاکس علائم کمتری از درد و سوزش را تجربه کنند.

در مجموع، مکانیسم اثر بوتاکس بیشتر عملکردی و موقتی است و به هیچ وجه باعث درمان زخم یا بازسازی مخاط نمی‌شود. بنابراین، استفاده از آن به عنوان درمان اصلی برای زخم معده یا ریفلاکس توصیه نمی‌شود، بلکه می‌تواند در درمان علائم مقاوم به دارو مورد استفاده قرار گیرد.

بوتاکس معده در حال حاضر بیشتر در شرایط زیر کاربرد دارد:

دیس‌پپسی عملکردی مقاوم به درمان:
بیمارانی که با داروهای مهارکننده اسید (مثل مهارکننده‌های پمپ پروتون) پاسخ نمی‌دهند، ممکن است با تزریق بوتاکس علائم بهبود یابند.

اختلالات تخلیه معده (Gastroparesis):
بوتاکس می‌تواند تخلیه معده را بهبود دهد و حالت تهوع و استفراغ ناشی از تأخیر در تخلیه را کاهش دهد.

کاهش وزن:
برخی تحقیقات از تزریق بوتاکس برای کاهش وزن استفاده کرده‌اند، زیرا کاهش تخلیه معده ممکن است باعث احساس سیری طولانی‌تر شود.

با این حال، استفاده از بوتاکس در بیماران مبتلا به ریفلاکس یا زخم معده هنوز در مرحله تحقیقاتی است. در این بیماران، هدف بیشتر کاهش علائم است تا درمان بیماری اصلی.

تزریق بوتاکس معمولاً به عنوان یک روش کم‌تهاجمی و ایمن شناخته می‌شود، اما در بیماران با ریفلاکس یا زخم معده، نکات مهمی وجود دارد:

 عوارض عمومی

درد و التهاب محل تزریق

تهوع و استفراغ موقتی

سوءهاضمه

 عوارض خاص در بیماران ریفلاکس

کاهش تونوس LES می‌تواند باعث تشدید برگشت اسید شود

احتمال افزایش التهاب مری یا تشدید علائم سوزش سر دل

 عوارض خاص در بیماران زخم معده

تأخیر در تخلیه معده می‌تواند باعث تجمع اسید و تحریک زخم شود

خطر خونریزی یا عفونت در محل زخم اگر تزریق در نزدیکی ضایعه انجام شود

 موارد منع مصرف

بیماران دارای انسداد معده یا مری

سابقه آلرژی شدید به بوتاکس

بیماری‌های سیستم عصبی-عضلانی فعال

در کل، تزریق بوتاکس در این بیماران باید تحت نظر متخصص گوارش و با رعایت دقت بالا انجام شود.

بررسی مطالعات بالینی

مطالعات مختلف اثر بوتاکس در بیماران گوارشی را بررسی کرده‌اند:

مطالعات روی بیماران دیس‌پپسی و ریفلاکس:
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که بوتاکس می‌تواند علائم درد و تهوع را کاهش دهد، اما اثر آن بر بهبود واقعی ریفلاکس اسید محدود و موقتی است.

مطالعات روی زخم معده:
تحقیقات مستقیم کمی در این زمینه وجود دارد، اما شواهد نشان می‌دهد که بوتاکس به درمان زخم کمکی نمی‌کند و تنها ممکن است درد معده را کاهش دهد.

مقایسه با درمان دارویی:
در بیشتر مطالعات، درمان دارویی با مهارکننده‌های پمپ پروتون و محافظت از مخاط معده اثر بیشتری نسبت به بوتاکس دارد، اما در بیماران مقاوم به درمان، بوتاکس می‌تواند به عنوان گزینه کمکی مطرح شود.

 نتیجه‌گیری و پیشنهادات بالینی

با توجه به شواهد موجود:

• بوتاکس معده یک روش کم‌تهاجمی و موقتی است که می‌تواند علائم عملکردی معده را در بیماران مقاوم به درمان کاهش دهد.

• در بیماران با ریفلاکس معده، تزریق بوتاکس باید با احتیاط انجام شود زیرا کاهش تونوس LES ممکن است برگشت اسید را تشدید کند.

• در بیماران با زخم معده، بوتاکس هیچ تأثیر مستقیم بر درمان زخم ندارد و فقط ممکن است علائم درد و سوءهاضمه را کاهش دهد.

• استفاده از بوتاکس به عنوان درمان اصلی توصیه نمی‌شود و باید همراه با درمان دارویی و رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی باشد.

• مطالعات بیشتری برای تعیین دوز، محل تزریق و مدت اثر بوتاکس در این بیماران لازم است.