به گزارش سلامت نیوز، دکتر پیمان صالحی بورد تخصصی جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری مردان و اختلالات جنسی نوشت: درمان‌ها معمولاً با روش‌هایی که ریسک تهاجمی کمتر دارد شروع می‌شود و در صورت نتیجه نگرفتن سایر روش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشک با بررسی آزمایش‌های ناباروری زوج، مشورت لازم را برای انتخاب بهترین روش درمانی در اختیار فرد قرار خواهد داد. یکی از مهمترین دغدغه های زوجین، رابطه جنسی در طول درمان ناباروری می باشد. افرادی که حاملگی نرمال دارند و بدون لکه بینی و خونریزی حامله می شوند، پزشک برای آنها مانعی در مورد رابطه جنسی تعیین نمی کند.
رابطه جنسی در دوران بارداری، برای این دسته از افراد بی خطر می باشد و برقراری رابطه جنسی به جنین آسیبی وارد نمی کند؛ اما بسیاری از بانوانی که از روش‌های قابل تزریق مانند لقاح داخل رحمی (IUI) یا لقاح مصنوعی (IVF) استفاده می‌کنند، دچار بزرگی تخمدان شده و ممکن است رابطه جنسی راحتی نداشته باشند. هرچند داشتن نزدیکی در طی درمان ناباروری بی‌خطر است، توصیه می‌شود به منظور داشتن شانس موفقیت، با توجه به روش درمانی، رابطه جنسی و انزال رخ ندهد.
علل ناباروری
ناباروری علت های مختلفی دارد که در زیر به علل اصلی آن اشاره می شود:
- فاکتور مردانه
- کم شدن ذخایر تخمدان یا اختلالات تخمک گذاری
- آسیب های لوله ای، انسداد لوله و یا چسبندگی های اطراف لوله مانند آندومتریوز، فاکتورهای رحمی
- اختلالات سیستمیک، عفونت ها، بیماری های مزمن
- علل لگنی یا برخی علل غیر قابل توجیه
- تغییرات هورمونی
- مشکلات دهانه رحم
علت ناباروی چطور تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص ناباروری ممکن است ابتدا آزمایش آنالیز اسپرم درخواست شود تا کیفیت و کمیت اسپرم در مردان مورد بررسی قرار گیرد. در صورت وجود نداشتن مشکلی در اسپرم‌های مرد، سپس برای بررسی مشکلات ناباروری در زن اقدام می‌شود. برای بررسی مشکل ناباروری در زنان، معمولاً ابتدا آزمایشات خون برای بررسی سطح هورمون‌های مختلف درخواست می‌شود. همچنین ممکن است برای بررسی بیشتر، نمونه‌برداری از آندومتر یا دیواره رحم انجام شود تا وجود هر گونه مشکلی در بافت رحم بررسی شود. همچنین برای بررسی سلامت لوله‌های رحم و تشخیص دقیق‌تر مشکلات رحمی، ممکن است سونوگرافی واژینال و عکس رنگی رحم یا همان هیستروسالپنگوگرافی تجویز شود.
هیستروسالپنگوگرافی شامل انجام عکس‌برداری با اشعه ایکس و وارد کردن ماده ی حاجب از طریق دهانه رحم به رحم و دستگاه تناسلی زنان است. به این شکل که با تزریق نوعی رنگ یا محلول به نام ماده حاجب همراه هوا به داخل دهانه رحم و وارد شدن آن به درون لوله‌های رحم، باز یا مسدود بودن لوله‌های رحم هنگام انجام عکس‌برداری مشخص می‌شود.
در صورت تشخیص ندادن مشکل توسط روش‌های فوق، ممکن است پزشک برای بررسی دقیق‌تر رحم، تخمدان و لوله‌های رحم از عمل لاپاراسکوپی استفاده کند. در این عمل، پزشک با ایجاد برش کوچکی در نزدیکی ناف و وارد کردن یک لوله بلند و باریک مجهز به دروبین به درون شکم می‌تواند محیط بیرون رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحم را بررسی کند و از وجود بافت غیرطبیعی مثل عارضه آندومتریوز باخبر شود. در ضمن پزشک می‌تواند باز بودن یا انسداد لوله‌های رحم را نیز با دقت بیشتری بررسی کند.
ناباروری چطور درمان می شود؟
- درمان‌های دارویی: در مواردی که اختلال در تعادل هورمونی یا کاهش ذخیره هورمونی باعث ناباروری باشد، معمولاً از درمان دارویی برای بهبود باروری استفاده خواهد شد. مصرف داروهای باروری می‌تواند سیستم تولیدمثل زن و مرد را در مسیر عملکرد درستی قرار دهد. حتی در مواردی که ناباروری با علت نامشخص تشخیص داده شده باشد، مصرف داروها ممکن است به بارداری طبیعی فرد کمک کند.
- تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui: اگر اسپرم مرد برای رسیدن به تخمک تنها نیاز به کمی کمک دارد، قرار دادن نمونه اسپرم درون رحم در زمان مناسب می‌تواند شانس باردار شدن فرد را بهبود بخشد. به این روش، تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui می‌گویند. در مواردی که اسپرم توان رسیدن به تخمک را ندارد، معمولاً این روش پیشنهاد می‌شود. در این روش، نمونه اسپرم مرد توسط ابزاری از طریق واژن زن به داخل رحم وارد می‌شود. این روش را میتوان با استفاده از داروهای باروری برای تحریک تخمک‌گذاری یا بدون آنها انجام داد.
- جراحی: در مواردی که لوله‌های رحم مسدود شده باشد یا زن دچار عارضه‌های آندومتریوز، فیبروئید، مشکلات آناتومیک اندام‌های تناسلی یا کیست تخمدان باشد، پزشک با عمل جراحی لاپاراسکوپی یا یک عمل وسیع شکمی می‌تواند مشکل باروری را دقیق‌تر تشخیص دهد و همچنین مشکل را هنگام عمل با باز کردن لوله رحم یا با خارج کردن بافت برطرف کند.
- روش‌های کمک‌باروری (art): اگر مشکل باروری ناشی از تعداد کم اسپرم‌ها یا لوله‌های رحمی مسدود شده یا عوامل دیگری مانع پیوند تخمک و اسپرم شده است و درمان‌های دیگر سودمند نبوده‌اند، پزشک ممکن است یک روش پیشرفته و مدرن‌تر را توصیه کند که در آن تخمک و اسپرم یا تخمک لقاح‌یافته که همان رویان است، در خارج از بدن رشد می‌کند. لقاح خارج از رحم یا ivf یکی از متداول‌ترین روش‌های کمک‌باروری است که معمولاً برای همه افراد دارای مشکلات ناباروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در برخی تکنیک‌های ivf، از یک تکنیک به نام میکرواینجکشن (icsi) برای لقاح تخمک و اسپرم استفاده می‌شود که درآن اسپرم به داخل تخمک تزریق خواهد شد.
در موارد معدود، پزشک ممکن است از روش‌هایی مانند gift یا zift برای کمک به باروری استفاده کند. همچنین ممکن است سن یا عملکرد تخمدان، فرد را نیازمند استفاده از یک تخمک اهدایی کند. درصورتی‌که رحم مشکل داشته باشد یا بارداری سلامت را به خطر بیندازد، فرد می‌تواند برای صاحب فرزند شدن از رحم جایگزین یا اجاره‌ای نیز استفاده کند.
در طول درمان ناباروری می توان رابطه جنسی داشت؟
برای آزمایش منی و به دست آمدن نمونه کافی، از نزدیکی در طی درمان ناباروری پرهیز کنید.
به طور کلی نمونه‌برداری از منی به دو منظور صورت می‌گیرد: بررسی منی از لحاظ کیفیت یا برای آماده‌سازی و استفاده در لقاح مصنوعی در روش‌های لقاح داخل رحمی (IUI)، لقاح مصنوعی (IVF) یا درمان در تخمک اهدایی. هنگامی‌که لازم است مرد تست منی دهد، باید از دو یا سه روز قبل، از نزدیکی و انزال دوری کند تا نمونه‌ای کامل و مورد قبول به دست آید. پرهیز از ارتباط جنسی بیش از زمان توصیه شده نیز اثرات منفی دارد. برخی بیماران به منظور اینکه اسپرم بهتری تولید شود، بیشتر از ۳ روز صبر می‌کنند. واقعیت این است که مدت زمانی طولانی بین دو انزال نتیجه‌ای خلاف انتظار خواهد داشت.
به استثنای درمان‌هایی که نیازمند مقاربت زمان‌دار یا اسپرم اهدایی است، بقیه روش‌های درمانی، شامل لقاح داخل رحمی، لقاح مصنوعی یا تخمک اهدایی، نیاز به نمونه منی برای استفاده در باروری مصنوعی است. توصیه می‌شود یک روز قبل از نمونه‌گیری از انزال خودداری کنند. اگر زوج‌ها به تازگی مقاربت داشته باشند، مقدار منی و شمارش اسپرم کاهش پیدا می‌کند که باعث می‌شود نمونه اسپرم برای لقاح داخل رحمی کیفیت لازم را نداشته باشد.
نزدیکی در طی درمان ناباروری: تحریک تخمک‌گذاری با داروی کلومیفن
در طی این روش درمانی، بانو به منظور افزایش تخمک‌گذاری، دارویی خوراکی به نام کلومیفن مصرف می‌کند. در این روش چرخه مورد نظارت قرار می‌گیرد تا از رشد فولیکول و آزادشدن آن از تخمدان طی تخمک‌گذاری اطمینان حاصل شود. هنگامی‌که تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد، زوجین باید ارتباط جنسی برقرار کنند. اگر بیمار هنگام مقاربت احساس درد همراه با خونریزی داشته باشد، توصیه می‌کنیم از ارتباط جنسی پرهیز کند.
نزدیکی در طی درمان ناباروری: لقاح داخل رحمی (IUI)
اگر زوجی تحت درمان به روش لقاح داخل رحمی (IUI) هستند، با محدودیت‌های اندکی در رابطه با مقاربت روبرو خواهند بود. تنها زمانی‌که نباید مقاربت انجام شود، روز بعد از تزریق هورمونی است. این تزریق، تخمک‌ها را به بلوغ نهایی می‌رساند و سپس به لوله‌های فالوپ هدایت می‌شود. معمولاً زوج‌ها را در شب پس از تزریق تشویق به ارتباط جنسی می‌کنند تا مقدار مناسبی اسپرم به لوله فالوپ وارد شود و به تخمک برسد.
توصیه می‌شود، روز بین تزریق هورمونی و لقاح داخل رحمی یا روز تزریق، اگر لقاح برای روز بعد برنامه‌ریزی شده است، از مقاربت و انزال خودداری شود. این وقفه، فرصتی است که اسپرم به میزان مطلوب تولید شود و نمونه مناسبی برای عمل لقاح داخل رحمی که معمولاً ۳۶ ساعت پس از تزریق انجام می‌شود، به دست آید. توصیه می‌شود، روزی که عمل لقاح داخل رحمی انجام می‌شود، ارتباط جنسی برقرار شود. با اضافه شدن به اسپرم‌هایی که هنگام باروری ارائه شده است، احتمال باروری بالا می‌رود. در صورتی‌که بیمار در هنگام مقاربت احساس درد دارد، باید از آن خودداری کرد.
درطول درمان‌های دارویی در روش‌های لقاح داخل رحمی، بانو فولیکول‌های بسیاری تولید می‌کند و تخمک‌گذاری در مقیاس بالا صورت می‌گیرد و این نگرانی وجود دارد که احتمال بارداری دوقلویی یا چندقلویی بالا برود و این امر باعث ایجاد مشکلاتی برای مادر و نوزاد می‌شود و به دلیل عوارضی که وجود دارد، یک خطر غیرقابل قبول است. هنگامی‌که تخمک‌گذاری زیاد صورت می‌گیرد، دارو را متوقف کرده و از زوج‌ها درخواست می‌شود از ارتباط پرهیز کنند.
نزدیکی در طی درمان ناباروری: درمان به روش لقاح مصنوعی (IVF)
نزدیکی در طی درمان ناباروری به روش لقاح مصنوعی، مادامی‌که زوج‌ها از روش‌های جلوگیری از بارداری مانند کاندوم استفاده کنند پذیرفته است؛ زیرا ممکن است تخمک‌گذاری غیرمنتظره به خصوص از فولیکول‌های متعدد صورت گیرد و احتمال بارداری دوقلویی یا چندقلویی وجود دارد. در برخی موارد نادر، بیمارانی که تحت درمان لقاح مصنوعی هستند، ممکن است فولیکول‌های زیادی تولید کنند و سطح هورمون استروژن بسیار بالا رود و موجب تحریک بیش از حد تخمدان شود. در این شرایط از بیماران می‌خواهیم از مقاربت خودداری کنند؛ زیرا تخمدان‌ها بسیار بزرگ و کیست‌دار هستند و ممکن است ارتباط جنسی باعث پارگی کیست و پیچ‌خوردن رگ‌های خونی تخمدان‌ها شود. احتمال این اتفاق بسیار کم است؛ اما پرهیز از رابطه جنسی در این دوران خطر ابتلا به این مشکلات را کاهش می‌دهد.
نزدیکی در طی درمان ناباروری: انتقال رویان: لقاح مصنوعی (IVF)، رویان‌های منجمد شده (FET) و تخمک اهدایی
ارتباط جنسی در طول درمان به روش‌های لقاح مصنوعی (IVF)، رویان‌های منجمد شده (FET) و تخمک اهدایی توصیه نمی‌شود. در این دوران ، بین ۵ تا ۷ روز، تا زمانی‌که تست بارداری مورد قبول انجام شود، «استراحت لگنی» توصیه می‌شود. در زمان استراحت، رویان فرصت کافی خواهد داشت تا در دیواره‌های رحم لانه‌گزینی کند. اغلب بیماران تحت درمان لقاح مصنوعی، ارتباط جنسی خود را یک تا دو هفته پس از انتقال رویان از سر می‌گیرند. با این وجود، بهتر است با پزشک در این زمینه مشورت کنید.