کیست‌ تخمدان یکی از شایع‌ترین مشکلات زنان در سنین باروری است. این کیسه‌های پر از مایع که در داخل یا روی سطح تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند، اغلب بی‌ضرر هستند و بدون نیاز به مداخله پزشکی برطرف می‌شوند. اما در برخی موارد، کیست‌ها بزرگ می‌شوند، علائم آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کنند یا حتی خطر بدخیم شدن دارند. در چنین شرایطی، برداشتن کیست های تخمدان به عنوان یک گزینه درمانی جدی مطرح می‌شود. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، به بررسی چیستی کیست‌های تخمدان، روش‌های برداشتن آن‌ها، مزایا و معایب هر روش، و مراقبت‌های لازم قبل و بعد از عمل می‌پردازد. هدف این است که با آگاهی کامل، بتوانید تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای بگیرید و از سلامت خود محافظت کنید.

کیست تخمدان چیست و چرا باید برداشته شود؟

تخمدان‌ها، دو اندام کوچک در پایین شکم زنان، مسئول تولید تخمک و هورمون‌های جنسی مانند استروژن و پروژسترون هستند. کیست تخمدان یک کیسه غیرطبیعی پر از مایع است که می‌تواند در یکی یا هر دو تخمدان ایجاد شود. بیشتر کیست‌ها عملکردی هستند، یعنی در فرآیند طبیعی تخمک‌گذاری تشکیل می‌شوند و پس از چند ماه ناپدید می‌شوند. اما انواع دیگری مانند کیست‌های درموئید (حاوی بافت‌های مختلف مانند مو یا دندان)، کیست‌های اندومتریوما (مرتبط با اندومتریوز) یا کیست‌های کیستیک آدنوما وجود دارند که ممکن است پایدار بمانند یا رشد کنند.

علائم کیست‌های تخمدان اغلب خفیف است، اما می‌تواند شامل درد لگنی، نفخ شکم، اختلالات قاعدگی، درد هنگام رابطه جنسی یا حتی مشکلات باروری باشد. اگر کیست بزرگ شود (بیش از ۵ سانتی‌متر)، پیچ بخورد یا پاره شود، می‌تواند منجر به درد شدید، خونریزی داخلی یا عفونت شود. تشخیص معمولاً با سونوگرافی، MRI یا آزمایش خون (مانند CA-125 برای بررسی سرطان) انجام می‌گیرد. برداشتن کیست های تخمدان زمانی ضروری است که کیست علائم مزمن ایجاد کند، رشد کند، یا احتمال بدخیم بودن آن وجود داشته باشد. طبق آمار، حدود ۱۰-۱۵ درصد از کیست‌ها نیاز به جراحی دارند، و این عمل می‌تواند کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.

انواع روش‌های برداشتن کیست تخمدان

برداشتن کیست های تخمدان معمولاً از طریق جراحی انجام می‌شود، اما روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به اندازه کیست، موقعیت آن و وضعیت بیمار انتخاب می‌شوند. دو روش اصلی جراحی عبارتند از لاپاروسکوپی و لاپاروتومی. همچنین، در موارد خاص، روش‌های نوین مانند جراحی با لیزر یا حتی درمان‌های غیرجراحی (مانند داروهای هورمونی) ممکن است پیشنهاد شود.

۱. لاپاروسکوپی (جراحی کم‌تهاجمی): این روش رایج‌ترین راه برای برداشتن کیست های تخمدان است. جراح با ایجاد چند برش کوچک (حدود ۱-۲ سانتی‌متر) در شکم، یک لوله نازک مجهز به دوربین (لاپاروسکوپ) وارد می‌کند. گاز دی‌اکسید کربن برای ایجاد فضای بیشتر در شکم تزریق می‌شود، و ابزارهای جراحی از طریق برش‌ها وارد شده و کیست را خارج می‌کنند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و حدود ۱-۲ ساعت طول می‌کشد.

۲. لاپاروتومی (جراحی باز): در این روش، جراح یک برش بزرگ‌تر (حدود ۱۰-۱۵ سانتی‌متر) در پایین شکم ایجاد می‌کند تا دسترسی مستقیم به تخمدان‌ها داشته باشد. این روش برای کیست‌های بسیار بزرگ، مشکوک به سرطان یا موارد پیچیده‌تر استفاده می‌شود. زمان عمل طولانی‌تر است (۲-۳ ساعت) و نیاز به بستری بیشتری دارد.

۳. جراحی با لیزر: یک روش نوظهور که اغلب در ترکیب با لاپاروسکوپی استفاده می‌شود. لیزر برای برش دقیق کیست و جلوگیری از خونریزی به کار می‌رود. این روش دقت بالا دارد و آسیب به بافت‌های اطراف را کاهش می‌دهد، اما در همه مراکز موجود نیست.

۴. روش‌های غیرجراحی: اگر کیست کوچک باشد، پزشک ممکن است داروهای ضدبارداری هورمونی تجویز کند تا رشد کیست را متوقف کند. در موارد نادر، آسپیراسیون (تخلیه مایع کیست با سوزن) انجام می‌شود، اما این روش ریسک عود بالایی دارد.

انتخاب روش بستگی به سن بیمار، قصد بارداری، و نتایج آزمایش‌ها دارد. برای مثال، در زنان جوان که می‌خواهند باروری حفظ شود، تلاش می‌شود فقط کیست برداشته شود و تخمدان حفظ گردد.

مزایا و معایب روش‌های برداشتن کیست تخمدان

هر روشی مزایا و معایبی دارد که باید قبل از تصمیم‌گیری ارزیابی شوند.

• مزایای لاپاروسکوپی: کم‌تهاجمی بودن آن باعث کاهش درد پس از عمل، زمان بستری کوتاه (معمولاً همان روز مرخص می‌شوید)، زخم‌های کوچک‌تر و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های روزانه می‌شود. ریسک عفونت و خونریزی کمتر است، و باروری اغلب حفظ می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد بیماران پس از ۱-۲ هفته به زندگی عادی برمی‌گردند.
• معایب لاپاروسکوپی: ممکن است برای کیست‌های خیلی بزرگ مناسب نباشد، و در موارد نادر، نیاز به تبدیل به لاپاروتومی وجود دارد. همچنین، هزینه تجهیزات بالاتر است.
• مزایای لاپاروتومی: دسترسی کامل به ناحیه، مناسب برای موارد پیچیده یا مشکوک به سرطان، و امکان بررسی دقیق‌تر بافت‌ها. این روش می‌تواند کیست‌های بزرگ را به طور کامل بردارد و ریسک باقی ماندن بافت را کاهش دهد.
• معایب لاپاروتومی: درد بیشتر، زمان بهبودی طولانی‌تر (۴-۶ هفته)، زخم بزرگ‌تر که ممکن است عفونت یا فتق ایجاد کند، و ریسک بالاتر آسیب به اندام‌های اطراف مانند روده یا مثانه.
• مزایای جراحی با لیزر: دقت بالا، خونریزی کمتر، و بهبودی سریع‌تر. این روش می‌تواند بافت سالم تخمدان را حفظ کند و برای زنان در سنین باروری ایده‌آل است.
• معایب جراحی با لیزر: نیاز به تجهیزات پیشرفته و جراح متخصص، و ممکن است گران‌تر باشد. همچنین، مطالعات بلندمدت کمتری در دسترس است.

به طور کلی، لاپاروسکوپی به دلیل مزایای بیشتر، اولین انتخاب پزشکان است، مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشد.

آمادگی قبل از برداشتن کیست تخمدان

آمادگی مناسب کلید موفقیت عمل است. پزشک آزمایش‌های لازم مانند سونوگرافی، خون و گاهی بیوپسی را درخواست می‌کند. اگر سیگار می‌کشید، حداقل دو هفته قبل ترک کنید تا ریسک عفونت کاهش یابد. داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپیرین را طبق دستور قطع کنید. شب قبل از عمل، از خوردن و آشامیدن خودداری کنید. همچنین، بحث در مورد باروری مهم است؛ اگر قصد بارداری دارید، پزشک تلاش می‌کند تخمدان را حفظ کند.

در روز عمل، لباس راحت بپوشید و کسی را برای همراهی بیاورید، زیرا پس از بیهوشی نمی‌توانید رانندگی کنید.

روند عمل و آنچه در اتاق عمل اتفاق می‌افتد

در لاپاروسکوپی، پس از بیهوشی، برش‌های کوچک ایجاد می‌شود. جراح کیست را بررسی کرده، آن را جدا می‌کند و اگر لازم باشد، نمونه‌برداری می‌کند. کیست برای آزمایش پاتولوژی ارسال می‌شود تا بدخیم بودن بررسی شود. در لاپاروتومی، برش بزرگ‌تر اجازه دسترسی مستقیم می‌دهد. عمل معمولاً بدون درد است، اما پس از بیدار شدن ممکن است احساس نفخ یا درد خفیف داشته باشید.

مراقبت‌های بعد از برداشتن کیست تخمدان

مراقبت‌های پس از عمل نقش حیاتی در بهبودی دارد. برای لاپاروسکوپی، استراحت ۱-۲ روزه کافی است، اما از بلند کردن اجسام سنگین تا دو هفته اجتناب کنید. درد را با مسکن‌های تجویزی کنترل کنید. رژیم غذایی سبک، پر از میوه و سبزیجات، و نوشیدن آب زیاد کمک‌کننده است. زخم‌ها را تمیز نگه دارید و از حمام کردن تا ۲۴ ساعت پس از عمل خودداری کنید.

برای لاپاروتومی، بستری ۲-۴ روزه لازم است، و بهبودی کامل تا ۸ هفته طول می‌کشد. فعالیت جنسی را تا ۴-۶ هفته به تعویق بیندازید. علائم هشدار مانند تب، خونریزی شدید یا درد غیرقابل کنترل را جدی بگیرید و فوراً به پزشک مراجعه کنید.

تغذیه پس از عمل شامل غذاهای غنی از آهن (برای جبران خونریزی احتمالی) و فیبر (برای جلوگیری از یبوست) است. ورزش سبک مانند پیاده‌روی را از هفته دوم شروع کنید تا گردش خون بهبود یابد.

عوارض احتمالی و چگونگی مدیریت آن‌ها

هر جراحی ریسکی دارد. عوارض شایع شامل عفونت، خونریزی، آسیب به اندام‌های مجاور یا لخته خون است. در موارد نادر، ممکن است نیاز به برداشتن تخمدان باشد که باروری را تحت تأثیر قرار دهد. برای جلوگیری، دستورات پزشک را رعایت کنید و ویزیت‌های پیگیری را از دست ندهید. اگر کیست بدخیم باشد، درمان‌های اضافی مانند شیمی‌درمانی لازم است، اما تشخیص زودهنگام شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.

نتیجه‌گیری: آگاهی، کلید سلامت

برداشتن کیست های تخمدان می‌تواند زندگی شما را از درد و نگرانی رها کند. با انتخاب روش مناسب، مانند لاپاروسکوپی که مزایای زیادی دارد، می‌توانید به سرعت به زندگی عادی برگردید. اما مهم‌ترین نکته، پیشگیری است: چک‌آپ منظم، سبک زندگی سالم و توجه به علائم اولیه. اگر علائمی دارید، همین امروز با پزشک مشورت کنید. آگاهی نه تنها ترس را کاهش می‌دهد، بلکه قدرت تصمیم‌گیری را به شما می‌دهد.

منبع : milann