نگهداری درست واکسن آنفولانزا و دانستن شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل فقط یک توصیه نیست، بلکه شرط اصلی کارایی واکسن است. در واقع، از لحظه‌ای که ویال از کارخانه خارج می‌شود تا وقتی که تزریق می‌شود، باید در بازه دمایی مناسب بماند. اگر واکسن حتی یک‌بار یخ بزند، ساختار حساس آن آسیب می‌بیند و توان ایمنی‌زایی‌اش به‌طور برگشت‌ناپذیر افت می‌کند. ماندن طولانی‌مدت در دمای بالاتر از حد مجاز هم می‌تواند اثر مشابهی داشته باشد. در حالت معمول، واکسن در مراکز درمانی تزریق می‌شود و مردم نیازی به نگهداری خانگی ندارند؛ بااین‌حال، گاهی فاصله‌ای کوتاه بین خرید از داروخانه و حضور پرستار در خانه پیش می‌آید و ویال برای چند ساعت نزد خانواده می‌ماند. در ادامه به شما خواهیم گفت که شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل چیست و در چنین بازه کوتاهی چه کار کنید تا کیفیت واکسنتان حفظ شود.
محدوده دمای نگهداری واکسن آنفولانزا چند درجه است؟
قاعده مرجع ساده است: واکسن‌های رایج آنفولانزا، چه نوع تزریقیِ غیرفعال (IIV) و چه نوع اسپری بینیِ زنده‌تضعیف‌شده (LAIV)، باید همواره بین ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد بمانند. دمای کمتر از ۲ درجه خطر یخ‌زدگی و تخریب پروتئین‌های واکسن را بالا می‌برد و دمای بالاتر از ۸ درجه در مدت طولانی، کارایی آن را کاهش می‌دهد. بدترین خطا این است که تصور کنیم «یک بار یخ‌زدن اشکالی ندارد» یا «ماندن واکسن فقط چند ساعت در دمای اتاق مهم نیست»؛ برای واکسن چنین مماشاتی معنا ندارد! مثلا cdc.gov در اینباره می‌گوید:
“Liquid vaccines containing an aluminum adjuvant permanently lose potency when exposed to freezing temperatures.”
«واکسن‌های مایع حاوی ادجوانت آلومینیومی در صورت قرار گرفتن در معرض دمای انجماد، به‌طور دائم قدرت خود را از دست می‌دهند.»
شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا
برای نگهداری واکسن باید همان استانداردی را هدف بگیریم که در مراکز درمانی رعایت می‌شود.
مرحله اول: حمل از داروخانه تا خانه
بهترین کار این است که دقیقا در نزدیک زمان تزریق برای خرید واکسن آنفولانزا اقدام کنید تا اصلاً مجبور به نگهداری آن نشوید؛ اما اگر حمل آن لازم است، کیفیت مسیر حمل تقریباً به اندازه شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل مهم است. کول‌باکس‌ها و جعبه‌های پیک‌نیک معمولی که برای نوشیدنی و غذا ساخته شده‌اند، عایق‌بندی متناسب با واکسن ندارند و ممکن است در مسیر، ویال را بیش‌ازحد خنک یا گرم کنند. راه‌حل امن‌تر، استفاده از کیف عایق حمل استاندارد واکسن یا یک یخچال قابل‌حملِ مختص دارو است. داخل بسته یک دماسنج بگذارید تا مطمئن شوید محدوده ۲ تا ۸ درجه حفظ شده است.
نگهداری امن در یخچال خانه
یخچال خانگی برای واکسن طراحی نشده؛ اما با چند اقدام ساده می‌توان آن را برای چند ساعت به محیطی قابل قبول از نظر شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل تبدیل کرد. بهترین جای یخچال، قفسه‌های میانی است؛ در این نقطه دما پایدارتر از کشوهای میوه و سبزی و درِ یخچال است. همچنین، هیچوقت ویال را از جعبه اصلی خارج نکنید؛ چون خودِ جعبه به‌عنوان محافظ نور عمل می‌کند. اگر یخچال شما نوسان دمایی دارد، چند بطری آب در طبقات بالایی و پایینی بگذارید تا مانند بالشتک حرارتی، تغییرات ناگهانی دما را جذب کنند. در این بازه، درِ یخچال را بی‌دلیل باز و بسته نکنید.
اگر دما از محدوده خارج شد یا برق قطع شد چکار کنیم؟
اگر حدس می‌زنید دما از بازه‌ای که گفتیم بیرون رفته و شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل نقض شده، عجله نکنید و واکسن را دور نریزید. نخست ویال‌ها را جدا کنید، روی ظرف آن‌ها بنویسید «استفاده نشود»، و تا تعیین تکلیف در همان دمای ۲ تا ۸ درجه نگهشان دارید. سپس دمای ثبت‌شده (حداقل/حداکثر) و مدت خروج دما از بازه را یادداشت کنید. با داروساز یا مرکز واکسیناسیون تماس بگیرید و بر اساس اطلاعات ثبت‌شده از آن‌ها راهنمایی بخواهید. در قطع برق، درِ یخچال را باز نکنید تا سرمای داخل حفظ شود. پس از وصل برق، داده‌های دما را بررسی کنید و اگر لازم بود، واکسن‌ها را به یخچال جایگزین منتقل کنید. معیار تصمیم‌گیری باید مدارک و نظر متخصص باشد، نه حدس و گمان شما!
جدول خلاصه الزامات نگهداری بر حسب نوع واکسن
در جدول زیر، خلاصه تفاوت‌های عملی برای شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل را می‌بینید تا در یک نگاه تصمیم بگیرید چه کاری درست است:
| نوع واکسن | محدوده دما | یخ‌زدگی | نور/بسته‌بندی | یادداشت کاربردی |
| تزریقی غیرفعال (IIV) | ۲–۸ °C | ممنوع؛ یخ‌زدگی باعث افت دائمی کارایی می‌شود | در جعبه اصلی، دور از نور | ویال‌های چنددوز فقط در محیط حرفه‌ای طبق دستورالعمل سازنده نگهداری شوند |
| اسپری بینی زنده‌تضعیف‌شده (LAIV) | ۲–۸ °C | ممنوع | در جعبه بیرونی برای محافظت از نور | در حمل، پایش دما مانند واکسن تزریقی الزامی است |
این جدول جایگزین مطالعه برگه اطلاعات محصول نیست؛ چون هر محصول ممکن است جزئیات اختصاصی داشته باشد که باید همان‌ها ملاک عمل قرار گیرد.
خطاهای رایج در نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل
یکی از رایج‌ترین خطاها، گذاشتن ویال در درب یخچال است. این قسمت بیشتر از همه دچار نوسان دما می‌شود، چون با هر بار باز و بسته شدن در، اول از همه با هوای گرم بیرون در تماس است. راه درست این است که ویال را در قفسه میانی بگذارید و کاری کنید که اطرافش خلوت باشد تا هوا جریان ملایمی داشته باشد. خطای رایج دوم استفاده از کول‌باکس‌های غذایی برای حمل است؛ این جعبه‌ها یا خیلی سرد می‌کنند یا اصلاً عایق خوبی نیستند و گرما را عبور می‌دهند. اگر کانتینر استاندارد واکسن ندارید، حداقل از یک یخچال قابل‌حمل با ترموستات و پایش دما استفاده کنید و مسیر را کوتاه نگه دارید. خطای سوم تماس مستقیم ویال با ژل‌پک‌های خیلی سرد است؛ چون حتی اگر ژل‌پک را کمی از انجماد خارج کرده باشید، باز هم ممکن است سطح تماس، دمایی پایین‌تر از ۲ درجه ایجاد کند. در این حالت باید از جداکننده ضخیم (مثلاً چند لایه حوله خشک یا صفحات عایق مخصوص) بین ویال و ژل‌پک استفاده کنید و دما را با دستگاه مطمئن پایش کنید.
آیا نگهداری خانگی واکسن اصلاً لازم است؟
واقعیت این است که بهترین سناریو، حذف نگهداری خانگی است. یعنی واکسن را زمانی تهیه کنیم که تزریق به‌زودی انجام می‌شود و مسیر حمل از داروخانه تا محل تزریق کوتاه است. هرچه زمان در اختیار شما کمتر باشد، احتمال خروج از بازه دما نیز کمتر می‌شود. با این حال، اگر شرایط خانوادگی یا هماهنگی با پرستار ایجاب می‌کند که واکسن چند ساعتی در خانه بماند، رعایت همین چند اصل برای شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل کافی است:
- قفسه میانی یخچال
- جعبه اصلی
- پایش دما
- باز نکردن درِ یخچال بی‌دلیل
- و در حمل، استفاده از کانتینر مناسب با منبع سرمای کنترل‌شده.
سخن پایانی
حفظ کیفیت واکسن آنفولانزا در خانه فقط به کمی دقت نیاز دارد. اگر واکسن را نزدیک زمان تزریق تهیه کنید، در مسیر حمل از محفظه مناسب و پایش دما استفاده کنید، ویال را در جعبه اصلی روی قفسه میانی یخچال بگذارید و محدوده ۲ تا ۸ درجه را نگه دارید، عملاً ریسک آسیب به واکسن به حداقل می‌رسد. به‌خاطر داشته باشید ژل‌پک‌های منجمد، حتی وقتی کمی آب شده‌اند، در محیط غیرحرفه‌ای می‌توانند دما را به زیر حد مجاز ببرند. همین چند قدمِ ساده که برای شرایط نگهداری واکسن آنفولانزا در منزل رعایت می‌کنید، تفاوت بین یک تزریق مؤثر و یک تزریق بی‌اثر را رقم می‌زند.
source