آیا تا به حال برای شما پیش آمده که احساس کنید نمی توانید به هیچ کس اعتمادکنید، حتی زمانی که هیچ دلیل واقعی برای این احساس وجود ندارد؟ این مشکل می‌تواند از تجربیات تلخ گذشته نشأت بگیرد و به یکی از بزرگ‌ترین موانع در روابط انسانی تبدیل شود.

زمانی که احساس می‌کنیم دیگران قصد دارند به ما آسیب بزنند یا فریبمان دهند، زندگی اجتماعی و عاطفی‌مان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این همان چیزی است که به آن “طرحواره بی‌اعتمادی/بدرفتاری” می‌گویند؛ یک الگوی ذهنی که باعث می‌شود فرد همیشه در حالت شک و تردید نسبت به دیگران باشد.

طرحواره چیست؟
طرحواره‌ها الگوهای رفتاری و فکری هستند که در نتیجه تعامل فرد با اطرافیان و جهان پیرامون خود در دوران اولیه کودکی ایجاد شده است. طرحواره‌ها همان چیزهایی هستند که افراد در دوران کودکی به عنوان قوانین و مقررات حاکم بر شکل روابط میان فردی، نحوه رفتار و احساسی که نسبت به خود دارند، در نظر می‌گیرند. طرحواره ها باعث می‌شوند تا در شرایط متفاوت به شکلی رفتار کنیم که در طی سال‌های گذشته در ما شکل گرفته و تثبیت شده‌اند.  
 

طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری چیست؟
طرحواره بی اعتمادی (mistrust schema)، تله بی اعتمادی یا طرحواره بدرفتاری و سو استفاده یکی از انواع طرحواره های ناسازگار مطرح شده توسط جفری یانگ است. افراد دارای طرحواره بی اعتمادی، احساس می کنند که دیگران با آن ها بد رفتای کرده و به آن ها آسیب خواهند رساند. افرادی که درگیر تله بی اعتمادی شده باشند در اعتماد کردن به دیگران مشکل دارند و نمی توانند به اطرافیان خود اطمینان کنند. افراد در تله بی اعتمادی به سختی اعتماد می کنند و در طی مدت اعتماد به دیگران دائما احساس می کنند که بالاخره از طرف آن ها مورد سو استفاده و آسیب قرار خواهند گرفت.

افراد با طرحواره سو استفاده ممکن است دائماً نسبت به اهدافی که دیگران خواهند داشت مشکوک باشند. طرحواره بی‌ اعتمادی یا بدرفتاری به نوعی الگوی ذهنی گفته می‌شود که فرد باور دارد دیگران همیشه به او آسیب خواهند زد یا او را فریب خواهند داد. افراد مبتلا به این طرحواره به سختی به دیگران اعتماد می‌کنند و اغلب از این نگرانی رنج می‌برند که دیگران قصد دارند به آنها صدمه بزنند. این نوع طرحواره معمولاً با احساسات منفی، مثل ترس، اضطراب و حس بی‌پناهی همراه می باشد.

افرادی که به طرحواره بی‌ اعتمادی دچار هستند، ممکن است از گذشته‌های تلخ، مانند بدرفتاری یا خیانت‌های احساسی در دوران کودکی، تأثیرات منفی گرفته باشند که باعث شکل‌گیری این باورهای منفی نسبت به دیگران شده است. این افراد اغلب از برقراری روابط عاطفی نزدیک و سالم خودداری می‌کنند و تمایل دارند به هر نحوی از آسیب‌پذیری جلوگیری کنند (منبع).

طرحواره بی اعتمادی این فکر و باور را در افراد ایجاد می کند که دیگران افرادی غیرقابل اعتماد بوده و انتظار دارند که در صورت فراهم شدن فرصت برای اطرافیان به او دروغ گفته، از او سوء استفاده کرده و آسیب برسانند. افرادی که طرحواره بی اعتمادی و سو استفاده دارند، به نحوی تربیت شده اند که دائما احساس می کنند نباید به دیگران اعتماد کنند چرا که باور دارند دیگران افراد سود جو و فرصت طلبی هستند که در نهایت بد رفتاری کرده و ضربه خواهند زد. این افکار و باور ها در نتیجه روابط آزاردهنده اولیه با والدین، بزرگسالان و مراقبان به دلیل بی‌توجهی و سوء استفاده فیزیکی، عاطفی یا جنسی بخصوص در دوران کودکی شکل می گیرد.

ریشه‌های تحولی طرحواره بی اعتمادی
طرحواره‌های ناسازگاری همچون تله بی اعتمادی و سو استفاده زمانی در دوران کودکی ایجاد می‌شوند که مراقبین اولیه مانند والدین با نیازهای کودک خود هماهنگ نباشد. در چنین حالتی با عدم ارضای نیاز ها زمینه برای پیدایش طرحواره بی اعتمادی فراهم می‌شود.

طرحواره بی اعتمادی عموما به دلیل آزار و اذیت و مورد بد رفتاری واقع شدن در دوران کودکی شکل می‌گیرد. این بد رفتاری ها ممکن است به این دلیل باشد که والدین در گذشته خود آزار و اذیت را تجربه کرده اند و این چرخه بد رفتاری را با فرزندان خود ادامه می دهند.

علت و ریشه های تحولی پیدایش طرحواره بی اعتمادی عبارت اند از:
طرحواره بی اعتمادی و آزار و اذیت
زمانی که افراد در سنین کودکی خود با آزار و اذیت والدین و خشونت فیزیکی و کلامی مواجه شده باشند، احساس طرد در آن ها شکل گرفته و ممکن است نسبت به اطرافیان خود بی اعتماد شوند. کودکانی که مورد بدرفتاری والدین قرار می گیرند این احساس را تجربه می کنند که حتی نزدیک ترین افراد زندگی آن ها قصد آسیب رساندن به او را دارند. این کودکان در بزرگسالی نیز نمی توانند به دیگران اعتماد کرده و همیشه به دنبال پیدا کردن رفتاری هستند که نشانمی دهد دیگران قصد آسیب رساندن به او را دارند.

رفتار پارانوئید و طرحواره بی اعتمادی
از آن جا که نگرش والدین در شکل گیری طرحواره ها نقشی مهم دارند. افرادی که در سنین پایین خود در خانواده هایی زندگی کرده و تربیت شده اند که والدین همیشه رفتار های شک و تردید و سو ظن نسبت به دیگران را گسترش داده اند، ممکن است این رفتار و نگرش عدم اعتماد و اطمینان را الگوی خود قرار دهند. افراد بزرگ شده در چنین خانواده هایی، غالبا در برگسالی نیز آمادگی این را دارند که درگیر طرحواره بی اعتمادی و سو استفاده شوند.

عزت نفس و تله بی اعتمادی
افراد وقتی در خانواده ای رشد کرده باشند که عزت نفس آن ها را نشانه گرفته و با رفتار های خود اعتماد به نفسشان را متزلزل کرده باشند، ممکن است به دلیل این رفتار ها نسبت به دیگران احساس عدم اعتماد داشته و فکر کنند دیگران نیز قصد انجام همان رفتار ها را خواهند داشت. خانواده هایی که با دروغ گفتن اعتماد افراد را از بین برده و عزت نفس را تخریب می کنند، زمینه را برای شکل گیری طرحواره بی اعتمادی فراهم می کنند.

تهدید و تنبیه و تله بی اعتمادی
افرادی که در کودکی در خانواده یا مدرسه با تهدید و تنبیه مجبور به انجام کار هایی شده اند که با خواست خودشان نبوده است، ممکن است در بزرگسالی نیز فکر کنند که دیگران همچنان قصد سو استفاده از آن ها برای پیش برد اهداف خود را دارند و درگیر طرحواره بی اعتمادی شوند.

  سو استفاده جنسی
کودکان یا بزرگسالانی که مورد سو استفاده جنسی واقع شده اند احساس اعتماد خود به دیگران را از دست داده و ممکن است فکر کنند که همه افراد با پیدا کردن فرصت، قصد آسیب رساندن و سو استفاده مجدد از آن ها را دارند. بنابراین افراد آسیب دیده از سو استفاده جنسی ممکن است درگیر طرحواره بی اعتمادی شوند.

علل شکل‌گیری طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری
طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری معمولاً از تجربیات دردناک در دوران کودکی یا نوجوانی نشأت می‌گیرد. برخی از عوامل اصلی که می‌توانند باعث شکل‌گیری این طرحواره شوند عبارتند از:

تجربیات بدرفتاری در دوران کودکی: کودکانی که شاهد بدرفتاری جسمی، عاطفی یا جنسی از سوی والدین یا مراقبان خود بوده‌اند، احتمالاً این باور را می‌سازند که دیگران قابل اعتماد نیستند و همیشه نیت‌های بد دارند.

ترک یا خیانت عاطفی: افرادی که در روابط عاطفی یا خانوادگی تجربه خیانت یا ترک شدن را داشته‌اند، ممکن است به این طرحواره مبتلا شوند و باور کنند که هر فردی می‌تواند به آنها آسیب بزند.

عدم حمایت عاطفی در کودکی: کودکانی که در محیطی پر از بی‌توجهی یا بی‌محبتی بزرگ می‌شوند، ممکن است نتوانند اعتماد کافی به دیگران پیدا کنند و از این رو، طرحواره بی‌اعتمادی در آنها شکل می‌گیرد.

تجارب اجتماعی منفی: افراد بالغ نیز ممکن است از تجربیات بدی در روابط اجتماعی و شغلی رنج ببرند که بر احساس بی‌اعتمادی و بدرفتاری آنها تأثیرگذار باشد.

ترس از فریب خوردن یا آسیب دیدن: این افراد اغلب به شدت از اینکه دیگران قصد فریب دادن یا آزار دادن آنها را داشته باشند، ترس دارند.

دشواری در ایجاد روابط نزدیک: این افراد در ایجاد روابط عاطفی و دوستانه دچار مشکل می‌شوند، چون نمی‌توانند به راحتی به دیگران اعتماد کنند.

احساسات منفی و تردیدهای مداوم: آنها ممکن است به طور مداوم در رابطه با نیت‌های دیگران شک و تردید داشته باشند و احساس کنند که هیچ‌کس نمی‌تواند آنها را درک کند یا از آنها حمایت کند.
واکنش‌های عصبی و پرخاشگری: در مواقعی که احساس کنند به آنها خیانت شده یا تهدید می‌شوند، ممکن است رفتارهایی تهاجمی یا عصبی از خود نشان دهند.

اجتناب از آسیب‌پذیری: این افراد ممکن است هرگونه احساس آسیب‌پذیری را از خود دور کنند و همیشه سعی کنند مستقل و بی‌نیاز از دیگران به نظر برسند.

 

تأثیر طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری بر زندگی فرد
طرحواره بی‌ اعتمادی می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی فرد داشته باشد. این تأثیرات عبارتند از:
۱. اختلالات روانی: فرد مبتلا به این طرحواره ممکن است به مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات استرس پس از سانحه (PTSD) دچار شود.

۲. مشکلات در روابط بین فردی: این افراد ممکن است در روابط خود با دیگران مشکل داشته باشند و به سختی بتوانند روابطی سالم و پایدار برقرار کنند.

۳. تأثیرات شغلی و اجتماعی: افراد با طرحواره بی‌اعتمادی ممکن است در محیط‌های کاری یا اجتماعی احساس بی‌اعتمادی کنند و این امر می‌تواند مانع از پیشرفت شغلی و اجتماعی آنها شود.

۴. یاس و تنهایی: از آنجا که این افراد از برقراری روابط نزدیک خودداری می‌کنند، ممکن است به احساس یاس و تنهایی دچار شوند.

سبک‌های مقابله‌ای با طرحواره بی اعتمادی
افراد با دارا بودن طرحواره بی اعتمادی مشکلات زیادی را در طول زندگی خود تجربه می کنند. بنابراین برای رهایی از احساسات منفی ناشی از تله بدرفتاری ممکن است به سه روش با احساس بی اعتمادی خود کنار بیایند.

روش‌های کنار آمدن با طرحواره بی اعتمادی عبارت است از:
اجتناب از طرحواره بی اعتمادی
افراد با سبک اجتنابی، برای جلوگیری از مورد سو استفاده واقع شدن و رهایی از احساس بی اعتمادی نسبت به دیگران، هیچ رابطه دوستانه و نزدیکی برقرار نمی کنند. با گوشه گیری و انزوا طلبی از احساسات منفی و آزارنده ناشی از طرحواره بی اعتمادی در ارتباط با دیگران اجتناب می کنند.

جبران بیش از حد تله بی اعتمادی
در این سبک کنار آمدن افراد با طرحواره بی اعتمادی برای جلوگیری از آسیب دیدن، اقدام به ضربه زدن و سو استفاده از دیگران می کنند. در این شرایط با انجام رفتاری مشابه آنچه که از آن انجام دادن دیگران نسبت به خود می ترسند، سعی در کنار آمدن با تله بی اعتمادی خود دارند.

تسلیم
افراد دارای طرحواره بی اعتمادی با سبک کنار آمدن تسلیم، خود را آماده مورد سو استفاده واقع شدن و آسیب دیدن از دیگران دانسته و نقش قربانی را به خود می گیرند. در سبک تسلیم افراد از بد رفتاری دیگران ناراحت نشده و در عین عدم اعتماد به افراد، رفتار های سود جویانه و تحقیر آمیز آن ها را تحمل می کنند.

راهکارهای درمان طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری
خوشبختانه، طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری قابل درمان است و روش‌های مختلفی برای مقابله با آن وجود دارد:

درمان شناختی-رفتاری :(CBT) درمان شناختی رفتاری به افراد کمک می‌کند تا افکار و باورهای منفی خود را شناسایی کرده و آنها را با تفکرات مثبت‌تر جایگزین کنند.

درمان طرحواره :(Schema Therapy) درمان طرحواره به طور خاص به افراد کمک می‌کند تا طرحواره‌های منفی و ریشه‌دار خود را شناسایی کنند و آنها را تغییر دهند.

آموزش مهارت‌های ارتباطی: یادگیری نحوه برقراری ارتباط سالم و موثر با دیگران می‌تواند به افراد کمک کند تا اعتماد خود را بازسازی کرده و روابط خود را بهبود بخشند.

پذیرش و شناخت خود: با تمرین پذیرش خود و تقویت عزت نفس، افراد می‌توانند باورهای منفی خود را به چالش کشیده و اعتماد به نفس خود را بازسازی کنند.

حمایت اجتماعی: یافتن افرادی که به آنها اعتماد دارند و می‌توانند از نظر عاطفی پشتیبانی کنند، می‌تواند به کاهش اثرات این طرحواره کمک کند.
 

نتیجه‌گیری
طرحواره بی‌ اعتمادی/بدرفتاری یکی از طرحواره‌های رایج است که می‌تواند تأثیرات زیادی بر روابط فردی، روانی و اجتماعی فرد بگذارد. اما با شناخت این طرحواره و استفاده از روش‌های درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری، درمان طرحواره و تقویت مهارت‌های ارتباطی، می‌توان به بهبود وضعیت و ایجاد روابط سالم‌تر و اعتماد به نفس قوی‌تر دست یافت.

در این مقاله به تعریف طرحواره بی اعتمادی بدرفتاری پرداختیم و علل شکل گیری این طرحواره و علائم ونشانه‌های آن را بررسی کردیم و در نهایت راهکارهایی برای درمان طرحواره بی اعتمادی ارائه دادیم.

سوالات متداول

اگرچه پیشگیری کامل از طرحواره‌ها امکان‌پذیر نیست، اما داشتن یک محیط حمایتی و ایجاد روابط سالم در دوران کودکی می‌تواند احتمال شکل‌گیری این طرحواره‌ها را کاهش دهد.

منابع:
attachmentproject, theinternationalpsychologyclinic, schematherapyonline, psychologytoday