خبرگزاری مهر، گروه استان-فهیمه اجاقلو: کاهش بارندگی و وابستگی شدید کشاورزی گلستان به منابع آبی زیرزمینی، کشاورزی این استان شمالی را با چالشهای جدی روبرو کرده است از آنجایی که بخش کشاورزی بیشترین مصرف کننده آب محسوب میشود طی سالهای اخیر برنامههایی از سوی مدیران گلستانی پیشنهاد شد، برنامههایی که البته از اقبال چندانی برای موفقیت برخوردار نبودند چرا که هیچ گاه زیرساختهای مورد نیاز برای اجرای برنامهها فراهم نبوده است از سویی کشاورزان معتقدند نسخههای تجویزی از سوی مسئولان تا زمانی که صرفه اقتصادی و معیشت کشاورز نادیده گرفته شود هیچ گاه اجرایی نخواهد شد.
معرفی محصولات جایگزین در الگوی کشت هیچ توجیه اقتصادی برای کشاورزان ندارد
در همین رابطه یک فعال حوزه کشاورزی با بیان اینکه الگوی کشت باید با تغییرات اقلیمی سازگار باشد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مهمتر از بحث تغییرات اقلیمی بحث اقتصاد کشاورز است که ظاهراً در اکثر تصمیمات مسئولان و برنامه ریزان نادیده گرفته میشود.
مهدی یگانه افزود: در شرایطی که کشاورز با مشکلات عدیده از گرانی و کمبود نهادهها گرفته تا هزینه بالای دستمزد کارگران دست و پنجه نرم میکند چطور از وی انتظار دارید به کشت محصولاتی هم چون پنبه و دانههای روغنی که بیشتر مورد علاقه مسؤولان است روی آورند.
وی با بیان اینکه از کشت پنبه و دانههای روغنی هیچ حمایتی نمیشود، افزود: کمبود و گرانی نهادهها، نبود ادوات مناسب برداشت و قیمت نامناسب خرید موجب شده تا کشاورز تمایلی به کشت این محصولات نداشته باشد.
کشاورز گلستانی خاطرنشان کرد: وقتی شرایط و زیرساختها فراهم نباشد کشاورز به کشت محصولاتی روی خواهد آورد که صرفه اقتصادی برایش داشته باشد در واقع سیاستهای بازدارنده و دستوری نمیتواند کشاورز را وادار به رعایت الگوی کشت کند آنچه در اجرایی شدن الگوی کشت مهم است توجه به اقتصاد کشاورز و معرفی و جایگزینی محصولات با صرفه اقتصادی بالا و ارائه تسهیلات ویژه است.
شکاف میان قانون و عمل در اجرای الگوی کشت گلستان
در حالی که اجرای الگوی کشت در برنامه هفتم توسعه مصوب شده است، اما نبود زیرساختهای لازم برای اجرای این قانون باعث شده تا به امروز اجرای این قانون صرفاً بر روی کاغذ باقی بماند.
در همین رابطه دبیر خانه کشاورز گلستان با بیان اینکه قانون الگوی کشت نیازمند زیرساخت است، نه فقط بخشنامه و فشار بر کشاورز، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: الگوی کشت در قانون وجود دارد و باید اجرا شود، اما قانونگذار الزاماتی برای آن در نظر گرفته که تا کنون مشوقها، کمکها و سرمایهگذاری در زیرساختها که در قانون آمده، هیچکدام عملیاتی نشده است.
علیقلی ایمانی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی در قانون الگوی کشت دیده نشده است، افزود: مشکلات اقلیمی اخیر، ناکارآمدی سامانه الگوی کشت را در زمان بحران آشکار کرده است در واقع با توجه به شرایط اقلیمی و عدم بارندگی در مهرماه، کشاورزان کلزا و چغندر کاشته شده را از بین رفته دیدند و مجدداً اقدام به شخم و کاشت گندم کردند.
وی ادامه داد: کشاورزان اکنون به دلیل ثبت قرارداد قبلی کلزا یا چغندر در سامانه، برای دریافت سهمیه گندم با مشکل روبرو شدهاند؛ یعنی سامانه مانع از کشت جایگزین اضطراری گندم شده است.
دبیر خانه کشاورز گلستان بیان کرد: این نوسانات باعث میشود که کشت گندم مازاد بر الگوی مصوب از ۳۷۰ هزار هکتار به ۴۲۰ تا ۴۵۰ هزار هکتار افزایش یابد، چرا که گندم آخرین پناهگاه کشاورز است.
ایمانی افزود: ما در تمام محصولات اساسی مانند گندم، جو، کلزا و ذرت واردکننده هستیم، بنابراین، تغییرات جزئی در سطوح کشت استراتژیک، تأثیر کلی بر امنیت غذایی کشور ندارد، زیرا در نهایت نیاز به واردات همچنان باقی است.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی باید بر کنترل کشتهای پرآببَر و غیر استراتژیک که مصرف آب بالایی دارند تمرکز داشته باشم افزود: به عنوان مثال اگر محصولات پرآببَر غیر استراتژیک مانند گوجه فرنگی، سیب زمینی، هندوانه و خربزه کشت و صادر شوند، در واقع آب مجازی کشور را صادر کردهایم و اگر صادر نشوند، تولید مازاد روی دست کشاورز مانده و اعتراضات شکل میگیرد. باید در این بخش از طریق تعرفه صادراتی یا آموزش به کشاورزان بیشتر کار میکردیم.
دبیر خانه کشاورز گلستان، بزرگترین مانع اجرای صحیح الگوی کشت را نارسایی زیرساختی، به ویژه در حوزه آب عنوان کرد و افزود: وقتی میگوئیم مصرف آب بهینه شود، زیرساخت لازم است، کشاورزی ما معیشتی، سنتی و خردهمالکی است. چگونه میتوانیم از کشاورزی که تا دیروز غرقابی کار میکرده، بخواهیم ناگهان سیستم نوین آبیاری اجرا کند.
ایمانی با بیان اینکه فشار یکطرفه بر کشاورز بیفایده است، گفت: ۲۰ سال است که مسئولان ما میخواهند کشت جایگزین معرفی کنند اگر قرار است به کشاورز بگوییم شالی نکارد، باید یک کشت جایگزین اقتصادی معرفی شود.
وی ادامه داد: اگر کشت جایگزین معرفی شده مانند سویا با عملکرد پایین و هزینه سمپاشی بالا برای معیشت خانواده توجیه نداشته باشد، کشاورز به دنبال محصول پرآببر خواهد رفت.
ثبت ۹۰ درصد متقاضیان در سامانه الگوی کشت
در حالی که شواهد بیانگر عدم توفیق قانون الگوی کشت در گلستان است، اما مدیر زراعت جهاد کشاورزی گلستان از ثبت اطلاعات حدود ۹۰ درصد متقاضیان در سامانه الگوی کشت پاییزه خبر داد.
محمد ناظری با بیان اینکه شرایط اقلیمی حاکم بر استان، به ویژه خشکسالی بیسابقه در فصول پاییز و آذرماه، عملکرد کشتهای استراتژیک پاییزه مانند کلزا، جو و چغندر قند را با چالش جدی مواجه کرده است، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۵، مجموعاً ۷۱۲ هزار و ۵۵۶ هکتار در کل محصولات زراعی استان، شامل غلات، حبوبات، سبزی و صیفی، نباتات صنعتی و علوفهای برنامهریزی شده است. از این میزان، ۶۱۸ هزار و ۲۷۵ هکتار مربوط به کشتهای پاییزی است که در ابتدای سال زراعی جاری تمرکز بر آن بوده و مابقی مربوط به کشتهای بهاره و تابستانه است.
وی با اشاره به روند اجرای سیاستهای حمایتی در قانون الگوی کشت افزود: در راستای دریافت خدمات یارانهدار مانند بذر و کود، تا کنون اطلاعات نزدیک به ۵۳۷ هزار و ۹۲۱ هکتار از اراضی متقاضی در سامانههای الگوی کشت ثبت شده است. به عبارتی، تقریباً ۹۰ درصد از برنامه ابلاغی الگوی کشت در بخش متقاضیان تکمیل شده است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی گلستان، مهمترین مانع پیش روی کشاورزان را شرایط جوی عنوان کرد و افزود: آنچه که امروز ما را نگران کرده، تحقق این برنامهها در شرایط سخت اقلیمی است، امسال ما با یک خشکسالی کمنظیر نسبت به شرایط بلندمدت مواجه هستیم و این مسأله بر سطح تولیدات ما تأثیر منفی برجای خواهد گذاشت، با وجود تلاشها در زمینه ثبت الگوی کشت، تداوم شرایط سخت اقلیمی، بهویژه در دورههای حیاتی کشت پاییزه (مهر تا پایان آذرماه)، مهمترین تهدید برای امنیت زراعی استان در سال جاری محسوب میشود و نیازمند تدابیر حمایتی ویژه است.
ناظری در ادامه به برنامههای ابلاغی کشت استان در سال زراعی اشاره کرد و گفت: برنامه ابلاغی برای جو ۸۶ هزار و ۵۱۳ هکتار بود، اما سطح کشت محقق شده ۱۶ هزار و ۲۰۰ هکتار بوده و از این میزان نیز تنها پنج هزار و ۲۶۰ هکتار سطح سبز مشاهده شده است هم چنین از هشت هزار هکتار برنامه ابلاغی برای چغندرقند، هفت هزار و ۳۹۰ هکتار کشت انجام شده، اما سطح سبز محقق شده تنها چهار هزار و ۳۱۹ هکتار است که نشاندهنده اثر مستقیم خشکسالی بر سبزینگی اولیه است.
وی ادامه داد: برای کشت کلزا، ۶۰ هزار هکتار برنامه ابلاغی داشتیم که ۵۶ هزار و ۲۴۶ هکتار در سامانه ثبت شد؛ اما سطح سبز شده واقعی تنها ۲۱ هزار و ۴۲۰ هکتار است. این کاهش شدید به دلیل خشکی هوا در فواصل کشت، بهویژه تا پایان آذرماه، رخ داد و موجب شد بخش قابل توجهی از بذرها یا سبز نشوند یا مجبور به شخم مجدد شوند با توجه به ناموفق بودن کشتهای کلزا و جو، کشاورزان تمایل به سرمایهگذاری بیشتر در حوزه گندم دارند.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی گلستان خاطرنشان کرد: برنامه ابلاغی ما برای گندم ۴۲۰ هزار و ۷۷۹ هکتار بود که بیش از آن در سامانه ثبت شده است در حال حاضر، سطح کشت گندم انجام شده ۲۴۸ هزار هکتار رسیده و سطح سبز ما نیز ۵۳ هزار و ۵۰۰ هکتار است.
بر اساس این گزارش اجرای قانون الگوی کشت در استان گلستان، به وضوح تبدیل به نمونهای بارز از شکاف میان سیاستگذاری متمرکز و واقعیتهای میدانی شده است، شواهد نشان میدهد که کشاورز، در غیاب مشوقهای عملیاتی و به دلیل ریسک بالای مالی کشتهای استراتژیک (مانند کلزا و چغندر)، ناگزیر به کشت محصولات پرآببَر غیر استراتژیک اما با صرفه اقتصادی بالا شده است؛ اقدامی که دقیقاً مغایر با هدف اصلی قانون است. تا زمانی که اقتصاد کشاورز، صرفه اقتصادی کشتهای جایگزین و تأمین آب به عنوان زیرساخت اصلی، در اولویت برنامهریزی قرار نگیرد، هرگونه بخشنامه و فشار دستوری، نه تنها کمکی به مدیریت منابع نمیکند، بلکه اعتماد کشاورز به حاکمیت قانون را از بین برده و بحرانهای زیستمحیطی و غذایی منطقه را تشدید خواهد کرد.