قرآن کریم، چراغ فروزانی است که در هر زمان و مکان، راه سعادت را به  انسان نشان می‌دهد. از این رو، آموزش این کتاب آسمانی، نه فقط یک وظیفه بلکه رسالتی همگانی برای ساختن جامعه‌ای بر پایه اخلاق، عدالت و دانایی است. 

هیچ نهاد یا سازمانی به ‌تنهایی نمی‌تواند بار این رسالت بزرگ را به دوش بکشد. آموزش قرآن از مدرسه تا مسجد، از خانواده تا رسانه و از دولت تا موسسات مردمی، نیازمند مشارکت همگان است. از معلمان پرتلاش مدارس تا مبلغان دلسوز مساجد، از والدین آگاه تا سازمان‌های مردم نهاد، می‌توانند در اجرای اقدامات سند راهبردی توسعه آموزش عمومی قرآن کشور نقش بی‌بدیلی ایفا کنند.

آموزش‌وپرورش دولت چهاردهم نیز به‌عنوان متولی اصلی تربیت نسل قرآن‌باور، از هیچ کوششی برای اجرای این سند دریغ نمی‌کند.

تحقق جامعه قرآنی، نیازمند نقشه‌ای جامع است که در آن، خط مشی‌های اثربخش، تقسیم کار ملی و سازوکارهای نظارتی به دقت ترسیم شده باشد. از این رو کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور، به‌عنوان نهادی سیاست‌گذار و هماهنگ‌کننده در حوزه آموزش قرآن رسالت خود را در طراحی چارچوب‌های کلان و ایجاد همگرایی بین دستگاهی انجام می‌دهد. این کمیسیون با تکیه بر پژوهش‌های میدانی و مشاوره با خبرگان،‌ کوشیده تا سیاست‌هایی را طراحی کند که از یک‌سو مبتنی بر نیازهای واقعی جامعه و از سوی دیگر همسو با آرمان‌های کلان نظام اسلامی باشد. در این مسیر، خانواده‌ها به‌عنوان کانون اصلی تربیت دانش‌آموزان به‌عنوان آینده‌سازان کشور و موسسات مردمی به‌عنوان بازوان اجرایی، سه‌ ضلع این مثلث راهبردی هستند.

در این راستا سند راهبری توسعه آموزش عمومی قرآن کشور مشتمل بر ۴ اصل، ۴ هدف، ۶ راهبرد و ۵۲ اقدام ملی به پیشنهاد کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور تدوین شد که در روز ۱۱ آذرماه سال ۱۳۹۶ در شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید و از این تاریخ لازم‌الاجرا شد.

دستیابی حداقل ۵۰ درصد نوجوانان و ۳۰ درصد جوانان و بزرگسالان جامعه به توانایی خواندن همراه با فهم و تدبر در قرآن و انس و بهره‌گیری از تعالیم آن در زندگی به‌عنوان چشم‌انداز این سند مد نظر قرار دارد.

اصول حاکم

۱. به‌کارگیری حداکثری ظرفیت‌های نظام آموزش رسمی کشور در تحقق اهداف آموزش عمومی قرآن کریم 

۲. توسعه و مشارکت حداکثری نظام غیردرسمی آموزش عمومی قرآن هماهنگ با نظام رسمی 

۳. تقویت تولید دانشی و تربیت و تامین نیروی انسانی کارآمد موردنیاز بر سایر فعالیت‌ها 

۴. توسعه رویکردهای فرهنگی و جهادی و مردمی‌سازی فعالیت‌ها در مخاطبان، ذی‌نفع‌ها و تمامی اقشار و مراحل اجرای سند 

اهداف

۱. دستیابی کلیه عوامل انسانی دست‌اندرکار آموزش عمومی قرآن به صلاحیت‌های عمومی و حرفه‌ای لازم 

۲. تحقق تدریجی اهداف آموزش عمومی قرآن کشور در پرونده نظام آموزش و پرورش 

۳. استقرار سامانه‌ها و سازوکارهای اجرای طرح ملی حفظ قرآن کریم 

۴. اولویت‌یافتن آموزش عمومی قرآن در نظام آموزش رسمی و غیردرسمی کشور و در میان خانواده‌ها

۶ محور راهبردی

راهبردهای این سند متناسب با زیرنظام‌های شش‌گانه سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در ۶ محور تنظیم شده است. به‌طوری که استقرار نظام راهبری و مدیریت کلان فعالیت‌های آموزش عمومی قرآن، تقویت نظام تربیت معلم و تأمین منابع انسانی آموزش عمومی قرآن، استقرار و توسعه برنامه درسی ملی آموزش عمومی قرآن در بخش‌های دولتی و مردمی، ارتقای تأمین و تخصیص منابع مالی نظام آموزش عمومی قرآن کشور، توسعه فضا، تجهیزات و فناوری‌های آموزش عمومی قرآن و توسعه مطالعات و پژوهش‌ها و ارتقای سازوکارهای ارزشیابی نظام آموزش عمومی قرآن از جمله این محورهاست.

با تدوین سند راهبردی توسعه آموزش عمومی  قرآن و همچنین اهداف نه‌گانه آموزش عمومی قرآن کریم، از نظر محتوایی و قانونی همه ابزارهای لازم را داریم.

اهداف نه‌گانه سند آموزش عمومی قرآن

در پی تصویب منشور توسعه فرهنگ قرآنی و لزوم توسعه آموزش عمومی قرآن کریم و در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) پیرامون فراگیری و انس هرچه بیشتر جامعه اسلامی با قرآن کریم و به‌منظور تعیین شاخص‌های مطلوب سواد قرآنی برای آحاد جامعه در ابعاد مختلف اعتقادی، شناختی، رفتاری و …، چشم‌انداز، رسالت و اهداف نظام آموزش عمومی قرآن کریم براساس ملاحظات ذیل تعیین شده است:

الف ـ این اهداف باعنایت به جایگاه رفیع قرآن کریم در هدایت جامعه اسلامی و جایگاه ملت بزرگ ایران به‌عنوان پرچمدار قرآن و عترت تعیین گردیده است. از این‌رو فاصله میان وضعیت موجود با اهداف تعیین شده نباید باعث عدول از شاخص‌های مورد توجه کتاب و سنت شایسته ام‌القرای اسلامی درباره قرآن شود. اگرچه در تدوین این اهداف، علاوه بر توجه به شاخص‌های مذکور، امکان تحقق آن نیز مدنظر بوده است.

ب ـ برای تحقق مجموعه اهداف مصوب لازم است هنگام برنامه‌ریزی، این اهداف سطح‌بندی و ترکیب مناسب داشته باشد و رعایت تقدم رتبی مباحث و ترتیب اهمیت موضوعات مورد توجه قرار گیرد.

ج ـ جامعه مخاطب اهداف، عموم مردم با هوشمندی و توان ذهنی متوسط است. بنابراین برای سایرین و کودکان باید این اهداف مناسب‌سازی شود.

د ـ در مورد دانش‌آموزان، ضروری است این اهداف با برنامه‌ریزی دقیق، به‌تدریج تا پایان دوره متوسطه محقق شود.

چشم‌انداز نظام آموزش عمومی قرآن:

«نهادینه شدن فرهنگ انس با قرآن کریم و تربیت ده میلیون حافظ قرآن در جامعه»

رسالت آموزش عمومی قرآن:

«ایجاد توانایی خواندن همراه با فهم و تدبر در قرآن و بهره‌گیری مردم از تعالیم قرآن در زندگی»

در اجرای مواد ۲ و ۶ و بندهای یک، چهار و پنج ماده ۴ منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور، بنا بر مصوبه‌های مورخ ۱۳۹۲/۹/۴ و ۱۳۹۲/۱۱/۲۷ شورای توسعه فرهنگ قرآنی در جلسه نوزدهم و بیستم، به پیشنهاد کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور، «اهداف آموزش عمومی قرآن کریم» به شرح ذیل به تصویب رسید.

اهداف نه‌گانه سند

تدابیر اجرایی:

وزارت آموزش و پرورش و سایر دستگاه‌های دولتی، عمومی و نهادهای مدنی مکلفند برنامه‌های ویژه آموزش عمومی قرآن و همچنین دوره‌های تربیت معلم، مربی و مروج مهارت‌های اساسی اهداف فوق را اجرا کنند. 

وزارت آموزش و پرورش موظف است در طراحی برنامه‌های کلیه دوره‌ها و پایه‌های تحصیلی درسی همانند طراحی برنامه‌های آموزشی، نسبت به تحقق اهداف فوق اقدام و برنامه‌ریزی کند.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موظف است در طراحی برنامه‌های آموزشی مراکز آموزش عالی کشور، با همکاری دستگاه‌های فرهنگی و مراکز آموزش‌های تخصصی نسبت به تحقق اهداف فوق اقدام کند. همچنین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موظف است در طراحی برنامه‌های سطوح آموزش عالی نسبت به تحقق اهداف فوق اقدام کند.

کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور موظف است نسبت به طراحی و استقرار ساز و کارهای لازم برای هماهنگی و نظارت بر تحقق اهداف فوق در برنامه‌های آموزش عمومی قرآن دستگاه‌ها و نهادهای مختلف کشور اقدام و گزارش سالانه‌ای از این موضوع را به شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارائه کند.

سازمان صدا و سیما مکلف است از طریق همه شبکه‌های صدا و سیما نسبت به ترویج و فرهنگ‌سازی موثر برای تحقق اهداف آموزش عمومی قرآن اقدام کند.

تأکید وزیر آموزش‌وپرورش بر راه‌اندازی سامانه جامع آموزش عمومی قرآن کشور

این در حالی است که کمیسیون تخصصی توسعه آموزش عمومی قرآن تاکنون شصت‌وپنج جلسه برگزار کرده است. علیرضا کاظمی، وزیر آموزش‌وپرورش در ۲۰ آبان ماه در شصت‌وپنجمین جلسه کمیسیون تخصصی توسعه آموزش عمومی قرآن بر لزوم طراحی و راه‌اندازی سامانه جامع آموزش عمومی قرآن کشور تأکید کرد و گفت: این سامانه زبان مشترک آموزش‌وپرورش با ۸۵ دستگاه اجرایی برای توسعه آموزش عمومی قرآن خواهد بود.

علیرضا کاظمی توضیح داد: شبکه آموزش عمومی قرآن را در دستگاه‌های اجرایی و استان‌ها شکل دادیم که یک نقطه قوت مهم است. در این راستا تشکیل کمیته‌های تخصصی و مشورتی، مطالعات علمی و پژوهشی و تولید محتوای خبری باعث شده تا کمیسیون در مسیر توسعه آموزش عمومی قرآن پیشرفت قابل توجهی داشته باشد. البته هنوز فاصله‌هایی تا نقطه مطلوب وجود دارد. باید برای سه حوزه کلیدی مهدکودک، خانواده و دانشگاه‌های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی که پیشران توسعه آموزش عمومی قرآن هستند، برنامه ویژه طراحی شود و محتواهای آموزشی باید علاوه بر مکتوب، به سمت استفاده از محتوای چندرسانه‌ای و فناوری‌های نوین حرکت کند تا در نهایت برای دانش‌آموزان و خانواده‌ها جذاب و اثرگذار باشد.

کاظمی با بیان اینکه ۸۵ دستگاه در این حوزه مخاطب ما هستند، گفت: برنامه‌ریزی عملیاتی دستگاه‌های اجرایی مخاطب کمیسیون و پایش اقدامات آنها ضروری است و دستگاه‌های اجرایی مکلف‌ هستند که از ظرفیت‌های خود برای توسعه آموزش عمومی قرآن استفاده کنند. کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن نیز وظیفه دارد برنامه‌ها و دستاوردهای آنها را دریافت، رصد و پیگیری کند.

وزیر آموزش‌وپرورش همچنین بر ضرورت ایجاد سامانه جامع آموزش عمومی قرآن اشاره کرد و گفت: این سامانه می‌تواند زبان مشترک میان آموزش‌وپرورش و دیگر دستگاه‌ها باشد و پیگیری اقدامات را تسهیل کند.

وی ابراز امیدواری کرد که با استمرار اقدامات کمیسیون، دستاوردهای بهتر و توسعه آموزش قرآن محقق شود.

بدون شک،‌ تحقق اهداف این سند ملی تنها با هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی، پشتیبانی نهادهای آموزشی و مشارکت خانواده‌ها امکان‌پذیر است. بر همین اساس، روند طراحی و راه‌اندازی سامانه جامع آموزش عمومی قرآن، پایش مستمر اقدامات ۸۵ دستگاه مرتبط و ارائه گزارش‌های دوره‌ای به شورای توسعه فرهنگ قرآنی با جدیت دنبال خواهد شد تا مسیر توسعه آموزش عمومی قرآن در کشور با انسجام، شفافیت و سرعت بیشتری پیش رود.

گزارش از آسیه اسحاقی