دندان عقل، یا آسیای سوم، آخرین دندان دائمی است که معمولاً در سنین ۱۷ تا ۲۵ سالگی رویش می‌کند. با توجه به کوچک‌تر شدن فک انسان در طول تکامل، در بسیاری از افراد فضای کافی برای رویش صحیح این دندان وجود ندارد. نتیجه آن رشد کج، نهفته یا نیمه‌نهفته است که می‌تواند مشکلات مختلفی برای سلامت دهان ایجاد کند. البته گاهی نیز این دندان به صورت کاملاً طبیعی و صاف روئیده و هیچ‌گونه پوسیدگی و درد و فشاری نیز ایجاد نکرده‌است. حال این سوال مطرح می‌شود که این دندان سالم و بدون ناراحتی را باید حتما کشید؟

دو دیدگاه اصلی درباره کشیدن دندان عقل وجود دارد که در اینجا به بررسی آن می‌پردازیم.

دیدگاه موافقان کشیدن دندان عقل سالم (رویکرد پیشگیرانه)

بسیاری از دندان‌پزشکان توصیه می‌کنند حتی اگر دندان عقل در حال حاضر علائمی از ناراحتی ندارد، بهتر است پیش از بروز عارضه کشیده‌شود. دلایل اصلی این رویکرد عبارت‌اند از:

پیشگیری از مشکلات پنهان

دندان‌های نهفته یا نیمه‌نهفته ممکن است کیست فکی، پوسیدگی دندان‌های مجاور، التهاب لثه یا به‌هم‌ریختگی دندان‌ها را در آینده ایجاد کنند.

این مشکلات اغلب بدون علامت اولیه هستند و دیر تشخیص داده می‌شوند.

دشواری بهداشت دهان

مسواک و نخ دندان به ناحیهٔ دندان عقل دسترسی ندارند، در نتیجه خطر پوسیدگی و عفونت در این دندان و دندان آسیای دوم مجاور بالاست.

جراحی آسان‌تر در سنین جوانی

در سن کمتر از ۲۵ سالگی، ریشه دندان‌ها کوتاه‌تر و استخوان فک نرم‌تر است؛ بنابراین کشیدن دندان راحت‌تر و روند بهبود سریع‌تر است.

پیشگیری از آسیب به دندان‌های مجاور

دندان عقل نهفته ممکن است به سمت دندان آسیاب دوم متمایل شود و به ریشه یا تاج آن فشار وارد کند. این فشار در طول زمان باعث تحلیل ریشه و از دست رفتن دندان می‌شود.

نقش در ارتودنسی

در افرادی که نیاز به ارتودنسی دارند، دندان عقل ممکن است مانع حرکت صحیح سایر دندان‌ها شود و به همین دلیل معمولاً قبل از ارتودنسی کشیده می‌شود.

دیدگاه مخالفان کشیدن دندان عقل (در صورت سلامت واقعی و صاف بودن دندان عقل)

وجود چنین دندان عقلی که کاملا صاف باشد و در ضمن سالم باشد بسیار نادر است .برخی متخصصان معتقدند که نه همه دندان‌های عقل، بلکه فقط دندان‌های عقل مشکل‌دار باید کشیده شوند.

اگر شرایط زیر برقرار باشد، کشیدن الزامی نیست:

رویش کامل و منظم دندان در قوس فک

نبود درد یا التهاب لثه

بهداشت دهان مناسب و کنترل دوره‌ای

فاصلهٔ کافی فکی برای رشد طبیعی

دندان عقل در این حالت می‌تواند حتی به حفظ ارتفاع استخوان فک نیز کمک کند.

مواردی که کشیدن دندان عقل حتی اگر “سالم” به‌نظر برسد، ضروری است

درد، التهاب یا تورم در انتهای فک

عفونت‌های مکرر لثه (پریکورونیت)

بوی بد دهان و طعم فلزی

• در برخی موارد، آسیب به عصب یا فک در اثر فشار طولانی‌مدت و درد زیاد در گوش و فک
• آسیب به ریشه دندان مجاور یا فشار به سینوس فک بالا
• تشکیل کیست یا آبسه در اطراف تاج دندان نهفته

دندان عقل نهفته در استخوان فک یا زیر لثه گیر کرده و نیازمند جراحی است، خطر کیست و آسیب به دندان مجاور را دارد و باید کشیده شود. روش‌های مختلفی برای درمان کیست لثه و دندان وجود دارد. در صورت وجود کیست، باید هر چه سریعتر به کار گرفته شود و کیست یا آبسه درمان شود.معمولاً در این موارد ، چه دندان عقل نهفته باشد و چه نباشد، توصیهٔ جدی دندان پزشک متخصص وجراح فک و صورت کشیدن دندان عقل است تا از پیشرفت آسیب جلوگیری شود.

دکتر مهدی ابریشمی جراح فک و صورت برای پیشگیری از مشکل در دندان‌های مجاور و عصب فک کشیدن دندان عقل سالم را صحیح می‌‍دانند.

بهترین زمان برای کشیدن دندان عقل

پایان نوجوانی تا حدود ۲۵ سالگی، بهترین زمان پیشنهادی برای استخراج است و کشیدن دندان عقل نهفته باید توسط متخصص دندانپزشکی و یا جراح فک و صورت انجام شود.

دیدگاه علمی درباره تأثیر دندان عقل بر نامرتبی دندان‌ها

در گذشته تصور می‌شد که دندان عقل باعث کجی عمومی دندان‌ها می‌شود. این باور هنوز در میان مردم رایج است مطالعات اخیر نشان داده‌اند فشار دندان عقل برای تغییر ردیف دندان‌ها کافی نیست. کجی دندان‌ها بیشتر ریشه در عوامل ژنتیکی، کوچک بودن فک، و استفاده نکردن از ریتینر دارد. با این‌حال، دندان عقل می‌تواند به صورت موضعی به ریشه دندان آسیاب دوم فشار وارد کند و موجب تحلیل یا پوسیدگی آن شود.

بنابراین، نقش دندان عقل در نامرتبی کلی دندان‌ها مستقیم و قوی نیست، اما در آسیب‌های موضعی مؤثر است.

پرسش‌های متداول

دندان عقل بالا را باید هم‌زمان با پایین کشید؟

بستگی دارد؛ اگر دندان عقل پایین کشیده می‌شود ولی نمونهٔ بالایی آن دقیقاً روبه‌روی فضای خالی قرار دارد و به فک آسیب می‌زند، کشیدن هر دو بیماری را کاهش می‌دهد. تصمیم نهایی بستگی به رادیوگرافی فک دارد.

آیا دندان عقل در جویدن نقشی دارد؟

در بیشتر افراد، دندان عقل تأثیر قابل‌توجهی در عملکرد جویدن ندارد، چون در موقعیتی قرار می‌گیرد که فشار کمی در گاز گرفتن ایجاد می‌کند. به همین دلیل آن را «دندان غیرضروری» می‌دانند.

بعد از کشیدن دندان عقل چقدر طول می‌کشد تا خوب شود؟

دوره بهبودی معمولاً ۷ تا ۱۰ روز است. در سه روز اول باید از شست‌وشوی شدید دهان، فعالیت سنگین، غذاهای داغ و استعمال دخانیات پرهیز کرد تا خطر پیش نیاید.

نتیجه‌گیری

دندان عقل، گرچه بخشی از سیستم طبیعی دهان است، اما در اغلب موارد به دلیل کمبود فضا و الگوی رشد غیرطبیعی به منبع بالقوهٔ عفونت و آسیب تبدیل می‌شود. اگرچه کشیدن دندان عقل و مراقبت های پس از آن، سخت به نظرمی‌آید، اما

کشیدن پیشگیرانه در سنین جوانی، به‌ویژه در دندان‌های نهفته یا نیمه‌نهفته، انتخابی علمی و کم‌عارضه‌تر است.

دندان‌های عقل کاملاً روییده و ردیف، تنها در صورت نظارت منظم هر شش ماه قابل نگهداری‌اند. هرگونه درد، تورم یا بوی بد در ناحیه انتهای فک را باید نشانهٔ هشدار دانست و سریعاً به دندان‌پزشک مراجعه کرد.

چک‌آپ روتین دندان عقل هر ۶ تا ۱۲ ماه برای پیشگیری از عوارض احتمالی توصیه می‌شود.