ناباروری به ناتوانی زوج‌ها در باردار شدن پس از حداقل یک سال تلاش منظم بدون استفاده از روش‌های پیشگیری اطلاق می‌شود و موضوعی با اهمیت جهانی است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود ۱۰ تا ۱۵٪ از زوج‌ها در سنین باروری با مشکل ناباروری مواجه‌اند. علل ناباروری می‌تواند از عوامل مردانه، زنانه، ترکیبی یا نامشخص باشد.

یکی از عوامل عفونی که اخیراً مورد توجه محققان قرار گرفته، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است. HPV یک ویروس DNA دو رشته‌ای از خانواده Papillomaviridae است که بیش از ۲۰۰ ژنوتیپ شناخته شده دارد. برخی ژنوتیپ‌ها کم‌خطر (Low-risk) و برخی دیگر پرخطر (High-risk) هستند و توانایی ایجاد تغییرات سلولی پیش‌سرطانی و سرطانی را دارند.

امروزه مطالعات نشان داده‌اند که HPV نه تنها در ایجاد سرطان سرویکس نقش دارد، بلکه می‌تواند در سلامت تولیدمثلی و باروری نیز اثرگذار باشد. این مقاله به بررسی نقش HPV در ناباروری مردان و زنان، مکانیسم‌های ممکن، شواهد پژوهشی و راهکارهای پیشگیری می‌پردازد.

شیوع و مسیر انتقال

ویروس HPV به طور عمده از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود، اما می‌تواند از طریق تماس مستقیم پوست و مخاط دستگاه تناسلی و حتی انتقال از مادر به فرزند هنگام زایمان نیز رخ دهد. مطالعات نشان می‌دهند که شیوع HPV در اسپرم مردان ۱۰ تا ۳۵٪ گزارش شده است، که با ژنوتیپ‌های پرخطر (مانند HPV 16 و 18) همخوانی دارد.

مکانیسم‌های اثر HPV بر باروری مردان

تأثیر بر کیفیت اسپرم

HPV می‌تواند به سر اسپرم متصل شود و باعث کاهش تحرک و تغییر مورفولوژی اسپرم شود.

ویروس با القای استرس اکسیداتیو، تولید رادیکال‌های آزاد را افزایش داده و DNA اسپرم را آسیب‌پذیر می‌کند.

تأثیر بر قابلیت باروری اسپرم

اتصال HPV به اسپرم می‌تواند اندوسیتوز و نفوذ ویروس به اووسیت را مختل کند و فرآیند لقاح را با مشکل مواجه سازد.

برخی مطالعات نشان داده‌اند که اسپرم آلوده به HPV ممکن است باعث کاهش نرخ لانه‌گزینی (implantation) و افزایش سقط‌های زودرس شود.

تأثیر بر هورمون‌ها و التهاب

عفونت HPV می‌تواند پاسخ التهابی موضعی در مجرای تناسلی مردانه ایجاد کند و سطح سیتوکین‌ها و فاکتورهای التهابی را افزایش دهد، که به طور غیرمستقیم بر کیفیت اسپرم اثر می‌گذارد.

شواهد پژوهشی

• مطالعه‌ای بر روی ۲۵۰ مرد نشان داد که حضور HPV در اسپرم با کاهش تحرک اسپرم و افزایش اسپرم‌های نابهنجار ارتباط معنی‌داری دارد.

• تحقیقات دیگر گزارش کرده‌اند که درمان عفونت HPV می‌تواند کیفیت اسپرم را بهبود دهد و احتمال بارداری طبیعی را افزایش دهد.

شیوع و اثرات بالینی

در زنان، HPV عمدتاً در سلول‌های اپی‌تلیال دهانه رحم و مهبل تکثیر می‌یابد. شیوع HPV در زنان نابارور ۱۰ تا ۳۰٪ گزارش شده است. ویروس می‌تواند از طریق التهاب مزمن دهانه رحم، تغییرات مخاطی و اختلال در لایه‌های اپیتلیال باعث اختلال در باروری شود.

مکانیسم‌های اثر HPV بر باروری زنان

تأثیر بر سلول‌های تخمدان و تخمک

برخی ژنوتیپ‌های پرخطر HPV ممکن است در بافت تخمدان حضور داشته باشند و باعث اختلال در رشد فولیکول‌ها و بلوغ تخمک شوند.

تأثیر بر لانه‌گزینی و رحم

عفونت HPV با ایجاد التهاب مزمن و تغییرات در اندومتر، فرآیند لانه‌گزینی جنین را مختل می‌کند.

افزایش تولید سیتوکین‌های التهابی و مولکول‌های چسبنده ممکن است به کاهش پذیرش جنین منجر شود.

ارتباط با سقط خودبه‌خودی

مطالعات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به HPV پرخطر احتمال بیشتری برای سقط‌های مکرر دارند، به ویژه در سه ماهه اول بارداری.

شواهد پژوهشی

مطالعه‌ای در ایتالیا روی ۵۰۰ زن نابارور نشان داد که حضور HPV در مخاط دهانه رحم با کاهش نرخ موفقیت IVF ارتباط دارد.

تحقیقات دیگر گزارش کرده‌اند که درمان عفونت HPV قبل از شروع IVF می‌تواند شانس لانه‌گزینی و تولد زنده را افزایش دهد.

HPV و ناباروری از طریق انتقال جنسی

یکی از مسیرهای مهم اثر HPV بر ناباروری، انتقال ویروس از مرد به زن یا بالعکس است. اسپرم آلوده می‌تواند HPV را به تخمک منتقل کند و باعث اختلال در لقاح و تکوین جنین شود. این موضوع به ویژه در روش‌های کمک باروری مانند IVF و ICSI اهمیت دارد.

مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از فیلترهای ویژه اسپرم و شستشوی اسپرم می‌تواند میزان انتقال HPV را کاهش دهد، اما خطر حذف کامل ویروس هنوز کامل رفع نشده است.

مکانیسم‌های مولکولی و ژنتیکی

HPV می‌تواند از طریق پروتئین‌های E6 و E7 فعالیت سلول‌های میزبان را تغییر دهد. این پروتئین‌ها قادر به:

• غیرفعال کردن پروتئین سرکوبگر تومور p53 و Rb

• افزایش استرس اکسیداتیو و آپوپتوز سلولی

• اختلال در چرخه سلولی و تمایز سلولی

… هستند. این تغییرات می‌توانند در سلول‌های تولیدمثلی مردان و زنان، باروری را تحت تأثیر قرار دهند و خطر ناباروری را افزایش دهند.

پیشگیری و درمان

 واکسیناسیون HPV

واکسن‌های HPV (دو، چهار یا نُه‌ظرفیتی) می‌توانند از عفونت با ژنوتیپ‌های پرخطر جلوگیری کنند. مطالعات نشان داده‌اند که واکسیناسیون در سنین قبل از فعالیت جنسی می‌تواند شیوع عفونت HPV و پیامدهای ناباروری را کاهش دهد.

 غربالگری و تشخیص

• تست‌های PCR و Hybrid Capture برای تشخیص HPV در مردان و زنان استفاده می‌شوند.

• غربالگری زنان با پاپ اسمیر و HPV DNA می‌تواند عفونت‌های خاموش را شناسایی و درمان کند.

 مدیریت عفونت در ناباروری

• درمان عفونت HPV معمولاً به صورت مداخله موضعی و پیگیری مداوم است، زیرا داروی اختصاصی برای حذف ویروس وجود ندارد.

• روش‌های کمک باروری مانند IVF باید با غربالگری HPV و شستشوی اسپرم همراه باشد تا احتمال انتقال ویروس کاهش یابد.

نتیجه‌گیری

ویروس HPV علاوه بر نقش شناخته شده در سرطان سرویکس، می‌تواند ناباروری مردانه و زنانه را تحت تأثیر قرار دهد. مکانیسم‌های اثر آن شامل:

• اختلال در کیفیت اسپرم و تحرک آن

• آسیب به DNA اسپرم و تخمک

• ایجاد التهاب مزمن در اندومتر

• افزایش ریسک سقط و کاهش نرخ لانه‌گزینی

… هستند.

پیشگیری از طریق واکسیناسیون، غربالگری و مدیریت عفونت‌های HPV می‌تواند سلامت باروری را بهبود بخشد و از مشکلات باروری جلوگیری کند. با توجه به شیوع بالای HPV و نقش آن در ناباروری، تحقیقات بیشتر برای تعیین مکانیسم‌های دقیق، استراتژی‌های پیشگیری و درمان مؤثر ضروری است.