کمخونی یکی از شایعترین اختلالات خونی است که میتواند بر سلامت عمومی فرد تأثیرگذار باشد. کمخونی زمانی رخ میدهد که تعداد گلبولهای قرمز یا میزان هموگلوبین خون کمتر از حد طبیعی باشد، و در نتیجه اکسیژنرسانی به بافتهای بدن کاهش مییابد. یکی از علل مهم کمخونی، خونریزی مزمن است که ممکن است در طول زمان به تدریج باعث کاهش ذخایر آهن و در نهایت کمخونی فقر آهن شود. این نوع کمخونی اغلب به دلیل کاهش تدریجی تولید گلبولهای قرمز و از دست رفتن آهن در بدن ایجاد میشود و ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد.
خونریزی مزمن میتواند از منابع مختلفی ناشی شود، از جمله دستگاه گوارش، دستگاه ادراری، قاعدگیهای سنگین، و گاهی عوارض ناشی از داروها یا بیماریهای خاص. درک مکانیزمهای دخیل در این فرآیند و شناسایی علل خونریزی مزمن از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا تشخیص به موقع میتواند از بروز عوارض شدید جلوگیری کند.
کمخونی ناشی از خونریزی مزمن معمولاً به صورت کمخونی فقر آهن تظاهر میکند. با گذشت زمان و ادامه خونریزی، ذخایر آهن بدن کاهش یافته و تولید هموگلوبین مختل میشود. این نوع کمخونی دارای ویژگیهای بالینی و آزمایشگاهی مشخص است:
کمخونی میکروسیتر و هیپوکرومیک: در آزمایش خون، حجم متوسط گلبول قرمز (MCV) کاهش یافته و رنگ گلبولها (MCHC) نیز کمرنگ میشود. این الگوی آزمایشگاهی نشاندهنده کمبود آهن است.
کاهش فریتین سرمی و افزایش ظرفیت اتصال آهن (TIBC): فریتین نشاندهنده ذخایر آهن بدن است و در کمخونی ناشی از کمبود آهن کاهش مییابد، در حالی که TIBC افزایش مییابد.
علائم بالینی کمخونی فقر آهن: شامل خستگی، ضعف، سردرد، تپش قلب، شکنندگی ناخنها و ریزش مو است. در موارد شدید، ممکن است مشکلات شناختی و اختلالات رشد در کودکان نیز مشاهده شود.
خونریزی مزمن باعث کاهش تدریجی حجم خون و از دست رفتن آهن میشود. بدن برای جبران این کاهش، تولید گلبولهای قرمز را افزایش میدهد، اما اگر منبع آهن تأمین نشود، توانایی بدن در تولید هموگلوبین کاهش مییابد. این فرآیند شامل مراحل زیر است:
از دست رفتن آهن از طریق خونریزی: با هر میلیلیتر خون از دست رفته، حدود 0.5 میلیگرم آهن از بدن خارج میشود. خونریزیهای کوچک و مداوم، حتی اگر به صورت واضح دیده نشوند (مثل خونریزی دستگاه گوارش)، در طول ماهها و سالها میتوانند منجر به کمبود آهن شوند.
کاهش ذخایر آهن بدن: بدن ابتدا از آهن ذخیره شده در کبد، طحال و مغز استخوان برای تولید هموگلوبین استفاده میکند. با ادامه خونریزی، این ذخایر کاهش یافته و تولید گلبولهای قرمز مختل میشود.
اختلال در تولید هموگلوبین: آهن عنصر اصلی در سنتز هموگلوبین است. کاهش آهن باعث تولید گلبولهای قرمز کوچک و کمرنگ میشود، که به شکل میکروسیتر و هیپوکرومیک در آزمایش خون دیده میشوند.
خونریزی دستگاه گوارش
دستگاه گوارش شایعترین منبع خونریزی مزمن در بزرگسالان است. برخی علل آن عبارتند از:
-
زخم معده و دوازدهه: خونریزی مزمن ناشی از زخمها میتواند تدریجی و بدون درد باشد.
-
آندومتریوز و پولیپها: پولیپهای کولون و سرطانهای دستگاه گوارش نیز میتوانند منجر به خونریزی مزمن شوند.
-
هموروئید و فیشرهای آنال: خونریزی ناشی از این مشکلات معمولاً کم ولی پیوسته است.
خونریزی قاعدگیهای شدید
در زنان، منوراژی یا قاعدگیهای شدید و طولانی میتواند منجر به کمخونی فقر آهن شود. این حالت به ویژه در زنان قبل از یائسگی شایع است.
خونریزی دستگاه ادراری
اختلالات کلیوی، سنگها و تومورها میتوانند منجر به خونریزی مزمن و کمخونی شوند، اگرچه این کمتر از خونریزی گوارشی شایع است.
خونریزی ناشی از داروها
مصرف طولانی مدت برخی داروها مانند ضدالتهابهای غیر استروئیدی (NSAIDs) و آنتیکوآگولانتها میتواند باعث خونریزی مزمن شود.
تشخیص خونریزی مزمن
تشخیص خونریزی مزمن نیازمند بررسی بالینی دقیق و آزمایشهای تخصصی است:
آزمایشهای خونی: CBC، فریتین، آهن سرم، TIBC و اشباع ترانسفرین برای ارزیابی کمخونی فقر آهن.
آزمایشهای ادراری و مدفوع: تست خون مخفی در مدفوع برای شناسایی خونریزی دستگاه گوارش.
تصویربرداری و آندوسکوپی: کولونوسکوپی، گاستروسکوپی و سونوگرافی برای شناسایی منبع خونریزی.
تاریخچه بالینی: بررسی عادتهای قاعدگی، مصرف داروها، سابقه خانوادگی و علائم گوارشی.
درمان کمخونی ناشی از خونریزی مزمن
درمان کمخونی ناشی از خونریزی مزمن به دو بخش تقسیم میشود: اصلاح کمبود آهن و درمان علت خونریزی.
جایگزینی آهن
-
آهن خوراکی: معمولترین روش، به صورت قرص یا شربت.
-
آهن داخل وریدی: در مواردی که جذب خوراکی کافی نباشد یا خونریزی شدید باشد.
درمان علت خونریزی
-
جراحی یا درمان دارویی زخمها و پولیپها
-
کنترل قاعدگیهای سنگین با دارو یا روشهای جراحی
-
توقف یا جایگزینی داروهای تحریککننده خونریزی
پیگیری و مانیتورینگ
بعد از درمان، بررسی مکرر سطح هموگلوبین و ذخایر آهن ضروری است تا از بهبود کامل مطمئن شویم.
پیامدهای خونریزی مزمن در کمخونی
کمخونی ناشی از خونریزی مزمن اگر درمان نشود، میتواند باعث پیامدهای متعددی شود:
-
خستگی مزمن و کاهش کیفیت زندگی
-
اختلالات قلبی، مانند تاکیکاردی و بزرگ شدن قلب
-
کاهش عملکرد شناختی و تمرکز
-
مشکلات رشد در کودکان
-
در موارد شدید، نارسایی اندامها
نتیجهگیری
خونریزی مزمن یکی از علل اصلی کمخونی فقر آهن در بزرگسالان و کودکان است. شناخت منابع خونریزی، تشخیص به موقع و جایگزینی آهن از اهمیت بالایی برخوردار است. کمخونی ناشی از خونریزی مزمن اغلب تدریجی و بدون علامت است، بنابراین پزشکان باید در موارد کمخونی میکروسیتر و هیپوکرومیک به جستجوی علت خونریزی مزمن بپردازند. پیشگیری و درمان مناسب میتواند از عوارض جدی جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
با توجه به پیچیدگیهای این نوع کمخونی، همکاری میان پزشکان، بیماران و پیگیری منظم آزمایشگاهی، نقش کلیدی در تشخیص و درمان موفق دارد.
source