کوچک که بودیم، وقتی حیوان خال خالی به گله می زد و گوسفندی را می برد، فکر می کردیم پلنگ است؛ حالا می دانیم “یوزپلنگ ها” سال ها و قرن ها همسایه ی ما بوده اند و بخشی از زندگی ما، که باید هوای شان را داشته باشیم تا منقرض نشوند!
نهمین روز از شهریورماه سال 1373 خورشیدی یک یوزپلنگ ماده همراه با 3 توله اش، روانه نخلستان های “بافق” در استان یزد شد تا بچه های تشنه اش را از آب های کناره نخلستان سیراب کند. اهالی سر رسیدند و به یوزها حمله بردند؛ تا آنجا که یکی از توله ها در همان محل جانش را از دست داد. توله دوم پس از رسیدن محیط بانان و در مسیر دامپزشکی جان داد. سومی را که “ماریتا” نام گرفت به پارک پردیسان تهران منتقل کردند تا درمان شود. یوز مادر اما موفق شد از ضربات اهالی جان سالم به در بَرَد؛ با اینهمه بر اساس گزارش های محیط بان ها، تا یک هفته هر روز، در محل به دنبال بچه هایش می گشت.
این رخداد تلخ بیش از پیش نشان داد که آگاهی عمومی مهم ترین اهرم برای نجات گونه های در خطر انقراض از جمله “یوزپلنگ آسیایی” است. پس از آن، قرار شد روز نهم شهریور به نام “روزملی یوزپلنگ” نام گذاری شود و پس از آن، گروه های مختلف و انجمن های متعدد همراه با سازمان حفاظت محیط زیست برای آگاهی بخشی و حفاظت از این گونه در خطر انقراض که امروز کمتر از 30 فرد از آن در ایران باقی مانده دست به کار شدند.
سال ها بعد، هنگامی که تعداد توله یوزهای پیدا شده از سوی مردم و تحویل شده به محیط بان ها افزایش یافت، عده ای درصدد برآمدند که از این موارد، برای تکثیر در اسارت یوز استفاده کنند. بر این اساس “پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ ایرانی” کلید خورد. هر چند آغاز این طرح، بدون برنامه و به شکل غیرعلمی نیز غیر شفاف بود اما می توان گفت نخستین تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی بود که در “پارک ملی توران” در استان سمنان آغاز شد. این پروژه با هدف افزایش جمعیت یوزها و حفظ تنوع ژنتیکی آنها طراحی شده بود؛ هر چند به باور متخصصان حوزه حیات وحش که در ایران چندان هم زیاد نیستند افزایش یوز در اسارت، هیچ ارتباط و اثر معناداری با جمعیت این حیوان در زیستگاه طبیعی ندارد.
در سال 1401 یوزپلنگ ماده‌ای به نام “ایران” پس از جفتگیری با یوز نر “فیروز”، سه توله به دنیا آورد که دو توله خیلی زود تلف شدند. توله سوم که “پیروز” نام گرفت و خیلی زود در حافظه اجتماعی ایرانیان جا خوش کرد پس از فراز و نشیب های فراوان در 10 ماهگی به دلیل نارسایی کلیوی و مشکلاتی که هیچ وقت درباره آنها شفاف سازی نشد جان باخت.
“مرکز تحقیقات و تکثیردر اسارت توران”
حالا این پروژه در “مرکز تحقیقات وتکثیر در اسارت یوزپلنگ ها در پارک ملی توران” در حال ادامه است. مرکزی با 700هکتار محوطه برای نگهداری علف خوارها، 12 هکتار و دو 5 هکتاری و یک 10 هکتاری برای قسمت تکثیر و مجموعه مکانی هم که برای یوزها در نظر گرفته شده بود 12 هکتار است.
خلاف تصور همگان یوزها در این مرکز آزاد نیستند و هر کدام در فنس های جداگانه ای که برای شان تعبیه شده زندگی می کنند تا احساسی را که باید برای گرایش به جفتگیری با یوز نر پدید آید از دست ندهند. نکته جالبی را که دکتر علی شمس مدیر “مرکز تحقیقات و تکثیردر اسارت توران” برایمان شرح داد:« اگر نر و ماده با هم در یک قفس باشند تمایل به جفت گیری را از دست می دهند؛ شبیه آدم ها که در صورت بزرگ شدن اقوام با هم، حس خواهر-برادری پیدا می کنند و نمی خواهند با هم ازدواج کنند.»
علی شمس مدیر”مرکز تحقیقات و تکثیر یوزدر اسارت” و محقق دانشگاه کیپ تاون درباره “سایت تکثیر” می گوید:« اینجا 6 یوز در اسارت داریم؛ یک نر به نام “فیروز” با 14 سال سن و بقیه ماده ها که به ترتیب “دلبر”، “ایران”، “آذر”، “توران” و “ابریشم”. دلبر، پیرترین ماده ماست که 15 سال سن دارد؛ پس از آن، ایران 9 ساله هست؛ آذر و توران 3 ساله هستند و ابریشم 2ونیم ساله.»
او گفت:« سایت تکثیر ما مشکل نر دارد. ما یک نر 14 ساله داریم که آخرین سال های عمرش را می گذراند. در کل سیستم تکثیر در اسارت یوز بسیار وابسته به تعداد بیشتری از نرهاست. یعنی یک نر، شانس موفقیت ما بسیار پایین است. اما تمام این تصمیم ها که حالا دوباره نری اضافه شود یا نه، بر مبنای ارزیابی های شرایط انتخاب می شود.»
او تاکید می کند که « بیشترین تمرکز ما بر روی “زیستگاه” خواهد بود و سایت تکثیر با داشته ها پیش می رود. تلاش می کنیم که کمتر در زیستگاه مداخله ایجاد کنیم؛ برای آوردن نر جدید هم به همین دلیل تاکنون اقدامی نکرده ایم؛ چون نمی خواهیم تاثیر جدی بر روی جمعیت زیستگاه مان بگذاریم.»
شمس درباره ارزیابی از پروژه تکثیر در اسارت یوز و میزان موفقیت یا شکست آن می گوید:« نمی شود گفت پروژه شکست خورده است؛ اول اینکه ما تقریبا یکسال است که به صورت اصولی و علمی پروژه را شروع کرده ایم و در سال های پیش از آن، صرفا اقداماتی بوده که بر مبنای یک دانش اولیه و آزمون و خطا پیش رفته است. امسال نخستین سالی ست که سایت ما کاملا بهسازی شده است. البته با تمام کمبودهایی که در گذشته بوده دست کم ما در سایت، “زادآوری” داشته ایم که اتفاق بسیار مهمی است. ما 3 توله را به دنیا آوردیم. درست است که آن 3 یوز زنده نماندند و به سن بلوغ نرسیدند؛ اما ما به پروسه نگاه می کنیم. خود آن زادآوری یک موفقیت بزرگ بوده که کار بسیار منحصر به فردی در دنیاست. تکثیر در اسارت یوزپلنگ در تمام سایت های جهان که 70 سال است در حال اجرای طرح هستند تنها 15 درصد موفقیت داشته اند؛ یعنی 15 درصد ماده ها مشخصا توانسته اند توله سالم به دنیا بیاورند. پس ما جزو موفق ها بوده ایم؛ به خصوص نسبت به امکانات، شرایط و ویژه گی هایی که وجود دارد. البته باید برای بهبود آن تلاش کنیم. ما باید شرایط تکثیر در اسارت را از سیستم کنترل شده بسته به سیستم نیمه طبیعی تبدیل کنیم و شرایط فضای طبیعی را برای یوزها فراهم کنیم و کمترین مداخله را در شرایط جفت گیری و باروری آنها داشته باشیم.»
او افزود:« ارزیابی ما همان بود که سال گذشته برای اجرای طرح بهسازی سایت انجام دادیم. ما از دو منظر به موضوع تکثیر در اسارت نگاه کردیم. یکی از نظر ساختاری و سیستم سایت تکثیر و دیگری مساله مدیریت بهره برداری. نتایج به ما نشان داد که اتفاقا مدیریت بهره برداری بسیار مه تر از ساختار است. نکته دیگر این بود که ما در دوره های پیشین مساله را خیلی “دامپزشکی” می دیدیم؛ در صورتی که تکثیر در اسارت، کاملا رفتارشناسی است و به اکولوژی مرتبط می شود. بر این اساس تمام رفتارهای یوزها را 24 ساعته مانیتور و ثبت می شود؛ در چند ماه آینده نیز قرار است با هوش مصنوعی آنرا بهبود دهیم.»
شمس درباره اینکه پروژه دامپزشک مورد اعتماد برای اجرا دارد یا نه ، گفت: با “پیتر کالدول” اهل آفریقای جنوبی که سوپروایزر دامپزشکی ما هستند و به صورت دائمی گزارش های تیم ما را دریافت می کنند و مشاوره می دهند. دامپزشک های سازمان هم از تهران دوره ای برای فعالیت های مختلف می آیند. اما دامپزشک مقیم نداریم؛ چون نیاز به دامپزشک مقیم نداریم؛ تا بر مبنای برنامه های مان دامپزشک را دعوت کنیم. برای همین گفتیم که رویکرد پروژه از سیستم دامپزشکی به سیستم اکولوژی تغییر پیدا کرده است.»
قلعه بالا ، قلعه ای امن برای حیات وحش
صبح سحر از روی پشت بام “بوم گردی” که در آنجا مهمان اداره کل حفاظت محیط زیست توران بودیم نگاهی به مزارعی انداختم که دیشب در تاریکی محو بود. با وجود خشکسالی، سبز بودند و لابه لای آنها حیوانات در حال چریدن. شاید اگر دیشب ماجرا را از زبان گله داران نمی شنیدم باور نمی کردم که این ها جبیر و آهوهایی هستند که از سر عطش و ضعف به اراضی مردم آمده اند تا گره خشکسالی را باز کنند. قسمت شگفت انگیزتر ماجرا این بود که کشاورزان هیچ واکنشی به این حیوانات نداشتند؛ نه تله ای؛ نه مترسکی و نه سروصدایی؛ گذاشته بودند آنها به راحتی چرای شان را بکنند و بروند.
یادم آمد دیشب، در “قلعه بالا” از یکی از اهالی که در حال ریز کردن یونجه در یک ظرف فلزی بود وقتی که پرسیدم مشکل شما چیست؟ گفته بود:« ما اینجا چیزی نداریم؛ اندک کشاورزی که قرار است زندگی مان را تامین کند به خاطر خشکسالی توسط حیات وحش چریده می شود. ما اعتراضی نداریم؛ حتی آنها را فراری هم نمی دهیم. حیوان گناه دارد؛ ناچار است؛ چکار می تواند بکند؟ اما از طرفی آذوقه مان را از دست می دهیم. بهترین راه این است که محیط زیست که می خواهد برای این ها علوفه تهیه کند؛ از خود ما بخرد. اینها که دارند از اراضی ما تغذیه می کنند؛ اقلا مبلغی را نه به عنوان خسارت، بلکه به عنوان تامین غذای این حیوان ها به کسانی که زمین های شان برای چرای حیات وحش استفاده شده بدهد تا زندگی مان فلج نشود.»
از اینهمه درک بالا در موضوع “اکوسیستم” شگفت زده شدم. آنهم در این روزها که جنگ بین مردم محلی با “تله” و ” تفنگ” در اغلب نقاط ایران فراوان در جریان است و حیات وحش بیشماری قربانی این وضعیت هستند. این معجزه محصول “آموزش” جوامع محلی بود که طی سال ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و انجمن های مردم نهاد شکل گرفت.
در جمع دهیاران
در اقامتگاه بومگردی محل اقامت مان که مهمان اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان بودیم، دهیاران با دعوت سعید یوسف پور مدیرکل محیط زیست سمنان، آمدند و حرف های شان شگفت آور بود.
جواد عجمی مرتع دار دهیار قلعه بالا از کودکی اش می گفت و روزهایی که یوزپلنگ را نمی شناخته اند و فکر می کردند پلنگ است که به گله آنها زده. او با حسرت گفت که « ما می خواهیم یوزپلنگ ها بمانند و به روزهایی برگردیم که یوزها آنقدر زیاد بودند که به گله های ما می زدند. هر چند برای ما زیان بار بود و حتی یوزها را نمی شناختیم و فکر می کردیم آنها پلنگ هستند؛ اما الان راضی هستیم تعدادشان زیاد شود و به همان روزهای دوران کودکی ما برگردند؛ اما برخی نمی گذارند! »
او و پدرش از روستاییانی هستند که بخش های بزرگی از مراتع شان را به محیط زیست واگذار کرده اند. وقتی از او پرسیدم چرا و با چه هدفی موافقت کرد تا مرتعی که چند صد سال در خانواده چرخیده بود تا به دست آنها برسد به “پارک ملی توران” سپرده و الحاق شود گفت : « خواستیم یوزها منقرض نشوند و بمانند. اما سیاست های نادرستی که برخی در پیش گرفته اند باعث شد این همکاری ها کمرنگ شود و بعضی از مردم که مرتع های خود را به خاطر حیات یوزها واگذار کردند امروز پشیمان باشند.»
جواد عجمی تاکید کرد:« اگر صبح زود به اراضی نگاه کنید می بینید که حیات وحش دارند محصولات مردم را می خورند؛ اما با اینکه به محصول کشاورزی مردم خسارت می زنند مردم به آنها کاری ندارند و با ما خیلی همکاری می کنند. اینجا مردم، 101 هزار هکتار اراضی خودشان را که در داخل محدوده پارک ملی قرار گرفته بود همه را فروختند و واگذار کردند. گله داری را کنار گذاشتند و 90 درصد آنها به جای گله داری، به سمت “گردشگری” روی آوردند. روستای هدف گردشگری هستیم؛ ما حدودا 20 گله گوسفند داشتیم که بیشتر آنها را به خاطر حمایت از “یوزپلنگ ها” فروختیم. الان همه رفتند. الان می خواهم بدانم حق وحقوق ما چه شد و کجا رفت؟ الان زیر “سایت” ما یک مرتع داریم که هنوز نفروخته ایم. الان درگیر هستیم و من آمده ام تا با دکتر یوسف پور صحبت کنم و این مسائل را حل کنیم. چون شنیده ام ایشان با مردم رفتار دوستانه ای دارد دعوت شان را پاسخ دادم. وگرنه مدت هاست با محیط زیست کاری نداریم.»
وعده های عملی نشده
به گفته عجمی و چند مرتع داری که با ما وارد گفت وگو شدند آنها از محیط زیست تضمین خواسته اند که اگر مراتع و گله های شان را بفروشند، یک درآمد پایدار و لقمه نانی که بتوانند زندگی شان را بگذرانند برای شان مهیا شود. اما می گفتند حالا که مرتع ها را فروخته ایم؛ از فشار زندگی و فشار محیط زیست نمی توانیم هیچ کاری کنیم.»
او می گفت:« اوایل گردشگر زیادی به این روستا می آمد و اوضاع خوب بود؛ اما الان اینجا سوت وکور شده؛ گرانی و تورم، توان سفر را از مردم گرفته و همین باعث می شود کمتر سفر کنند و به مناطقی مانند ” قلعه بالا” کمتر گردشگر می آید که در نتیجه درآمد پایداری برای ما فراهم نمی شود.»
دهیار قلعه بالا می گوید که اگر وضع به همین روال پیش برود نمی توان انتظار داشت که بقیه مراتع را هم واگذار کنیم. روستا سوت وکور شده و گردشگر کمی می آید. اکثر جوان ها رفته اند و پدر ومادرها تنها اینجا هستند. ما یکی از مراتع خودمان را در زیر سایت به محیط زیست نفروختیم. من می دانم اینجا پارک است ولی من چه کار باید بکنم؟ »
گردشگر را کجا ببریم؟
اهالی “قلعه بالا” به موضوع دیگری نیز اشاره داشتند و می خواستند از سوی گردشگران حل شود. آنها می گویند وقتی گردشگر به روستا می آید تمایل دارد در منطقه چرخی بزند و زیستگاه یوزها را ببیند. اما از نظر قوانین، ممنوعیت دارد. یکی از اهالی که “اقامت گاه بوم گردی” نیز دارد به “سلامت نیوز” گفت:« ما که نمی توانیم گردشگر را دو روز در روستا نگهداریم. این موضوع، یکی از علت های رونق نگرفتن گردشگری در منطقه است.»
به کار گرفتن محلی ها به عنوان همیار محیط زیست
او در پاسخ به پرسش “سلامت نیوز” که محیط زیست باید چه کند تا جوامع محلی برای حفاظت از یوزپلنگ ها دوباره به میدان بیایند می گوید:« باید مردم را در حفاظت، به عنوان “همیار محیط بان”؛ دخیل کند؛ هم درامدی برای مردمی می شود که به خاطر بقای یوزپلنگ ها گله داری را کنار گذاشته اند و هم محیط زیست حفظ می شود.»
با ما مثل غریبه ها برخورد نکنند!
تاکید جواد عجمی بر یک موضوع بسیار قابل تامل است و باز موضوع مهم “ ضرورت آموزش محیط بانان” را به ذهن می آورد؛ می گوید « ما دوست داریم محیط بان ها و محیط زیستی ها با ما مانند دشمن و غریبه برخورد نکنند. مدیرانی که می خواهند به زور با جامعه محلی برخورد کنند در اصل باعث نابودی اهداف طرح های حفاظت از یوزپلنگ ایرانی هستند. این مدیران باعث می شوند تعارض جامعه محلی با محیط زیست و محیط بان ها بیشتر شود و این موضوع، نابودی یوزها را به دنبال خواهد داشت. اگر با مردم محلی درست حرف بزنند و آنها را از خودشان بدانند من به شما قول می دهم یوزپلنگ منقرض نخواهد شد.»
خسارت از صندوق ملی محیط زیست و صندوق کشاورزی
سعید یوسف پور دراینباره به “سلامت نیوز” گفت:« ویژگی آهو این است که جایی که سبزه زار باشد چرا کرده و خسارت وارد می کند؛ البته گونه های دیگر هم هستند اما کمتر. تفاهم نامه ای که “صندوق ملی محیط زیست” و “صندوق بیمه کشاورزی” انجام دادند برای همین دست موضوعات بود.
با مدیرعامل صندوق ملی محیط زیست که صحبت کردم گفتند که اینجا را ویژه تر خواهند دید. یک رقمی را هم برای روستاهای توران و خارتوران پیگیر هستیم تا بتوانیم بیرون از مسیر اداری بدهیم تا رضایت نسبی فراهم شود.
رتبه بندی مناطق تحت مدیریت
موضوع تعارضات و خسارت حیات وحش در کشور وجود دارد و به همین دلیل “صندوق ملی محیط زیست” قرارداد بسته است. سازمان باید مناطق تحت مدیریت خود را رتبه بندی کند و شاخص هایی را مشخص و ارزش گذاری کند. بعد بر اساس این ارزش های مناطق، به هر کدام رتبه ای بدهد و مجوزهای استخدام و هوشمندسازی و … را انجام بدهد. ابتدا برای استان ها و بعد ریزتر بشود و مناطق را رتبه بندی کنند. حتی پاسگاه ها نیز باید رتبه بندی و امتیازدهی شوند که این منطقه به لحاظ تعارضات و حضور حیات وحش، نیاز به تغییرات بیشتر دارد.
نشست خبری در پارک ملی توران
سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان در نشست خبری “روز ملی یوزپلنگ” در پارک ملی توران با تاکید بر ۶ دهه تلاش محیط بانان در توران گفت:« در بحث حفاظت از یوزپلنگ تلاش‌های زیادی انجام شده است. در این استان علاوه بر ظرفیت‌های بسیار، چالش‌هایی نظیر کمبود نیروی انسانی وجود دارد. هرچند که کمبود در همه استان‌ها وجود دارد اما کمبودهای این استان نسبت به سایر چالش‌ها بسیار بیشتر و بحرانی تر است. بقا یوز آسیایی در گرو کمبود نیروی انسانی است و اگر اقدام نکنیم این گونه از بین خواهد رفت.»
یوسف پور با اشاره به اینکه برای نجات یوزپلنگ به کمک سه قوه نیاز داریم گفت:« تغییر اقلیم و خشکسالی در این مساله بسیار تعیین کننده هستند. بسیاری از گونه‌های گیاهی پارک ملی توران به همین خاطر در معرض انقراض قرار دارد. حضور شتر در نقاط حساس زیستگاهی و سگ در کنار دام و رقبای گوشتخوار نظیر پلنگ، گرگ و… تعارض جدی ایجاد کرده است درخصوص حضور شترها نیز تلاش بسیاری انجام شده اما نتوانستیم بخاطر وقفه، نتیجه چندانی بگیریم. حضور شتر تاثیر زیادی بر منابع آبی یوزپلنگ و پوشش گیاهی منطقه گذاشته است. این موضوع چند بعدی است و در کنار کارهای انجام شده باید همسوسازی جوامع محلی نیز صورت بگیرد.»
او افزود:« مشارکت مردم و همسوسازی انجام شده، اما به دلیل وقفه ایجاد شده، نتیجه چندان مثبتی گرفته نشده است.»
مدیریت منابع آبی
به گفته یوسف پور، در موضوع مدیریت آب اقدامات اولیه آغاز شده، اما چون منطقه حساسیت ویژه‌ای دارد، تلاش شده تا کارها با مطالعات انجام شود. چرای دام و حضور سگ گله نیز یکی دیگر از مشکلات است که اداره کل در حال پیگیری برای حل مشکلات مربوط به آن است و موضوع رفع تعارضات منافع نیز یکی دیگر از مسائل است.
معدنکاوی یکی از مشکلات جدی
او با اشاره به اینکه تخریب زیستگاه و معدنکاوی از دیگر مشکلات است تاکید کرد:« در تلاش هستیم تا همسوسازی نیز در این خصوص صورت بگیرد. متاسفانه در جاده ترانزیت تهران به مشهد در محدوده ۵۰ کیلومتری ۱۳ یوز را به دلیل تصادف از دست دادیم. چندسالی کارهایی صورت گرفت و بحث فنس کشی ۱۰ کیلومتری و روشنایی سه کیلومتری انجام شد.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سمنان گفت: همچنین تلاش شده از ظرفیت مالیات استفاده بشود. تلاش ما این است تا نگرانی‌ها در این خصوص برطرف شود. در بسیاری از تعطیلی‌هایی که داشتیم به کمک داوطلبان تلاش شده تا از تصادف جلوگیری شود. همکاران ما نیز حضور جدی داشتند. در توران گشت کنترل شبانه داریم و تمام آقایان برای کمک به همکاران شیفت بندی شدند؛ هرچند اگر همزمان ۲۰۰ محیط‌بان کمک کنند باز هم به خاطر وسعت توران، نمی‌توانیم کار چندانی انجام دهیم.
مصوبه بر زمین مانده
یوسف‌پور افزود:« در سازمان حفاظت محیط زیست مصوبه‌ای برای استخدام ۳۰ نیرو جهت حفاظت از یوزها داشتیم که همچنان در سازمان اداری-استخدامی مانده است. همچنین حضور سربازهای وظیفه از دیگر نکاتی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. چارت مصوب سازمانی ما در استان سمنان ۴۲۰ نفر است؛ اما این تعداد نیرو در این استان وجود ندارد؛ مشکلی که استان سمنان دارد کمبود نیرو نیست بلکه نبود نیرو است.»
او با تاکید بر “آموزش دامداران و جوامع محلی” گفت:« یکی دیگر از نکات مهم آموزش دامداران و جوامع محلی است؛ اما از آنجایی که برخی از دامداران از اتباع هستند با توجه به جا به جایی، آموزش چندان نتیجه مثبت نمی‌دهد».
او با اشاره به موضوع “کلینیک دامپزشکی” تاکید کرد که باید به آن توجه ویژه شود. او گفت:« اگر با همین شرایط پیش برویم موفقیت تکثیر هم اتفاق می‌افتد. اولویت اصلی سازمان، زیستگاه است؛ بحث زیستگاه‌های پیرامون و امین سازی جاده نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.»
پایش سیستماتیک
یوسف‌پور با بیان اینکه پایش سیستماتیک یک ضرورت است گفت: این اقدام را در توران انجام می دهیم اما کافی نیست؛ چراکه ما تنها یک چهارم زیستگاه را پوشش می‌دهیم. این اتفاق باید در تمام زیستگاه رخ دهد و برای این کار نیاز به تجهیزات بیشتری داریم. قلاده گذاری نیز یکی از اقداماتی است که انجام آن ضرورت دارد و ما در تلاش هستیم تا این اقدام را انجام دهیم. ماه اولی که به سمنان آمدم اعلام کردم باید سطح کار بالا بیاید اما ملاحظات بسیاری وجود دارد. بستر اینکه مردم مشارکت بیشتری داشته باشند وجود دارد. ما کمترین تخلف را در روستاهای خارتوران داریم. امسال نیز پروژه‌های مشارکتی داریم و بخش خصوصی نیز پای کار آمده است.»
نیاز به آگاهی مردم
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان درباره دیگر اقدامات انجام شده برای جلوگیری از تصادف یوزپلنگ ها گفت:« محدویت سرعت برای جلوگیری از تصادف یوزپلنگان نیز از دیگر اقدامات است؛ همچنین بحث روشنایی جاده یکی از الزامات است که 3 کیلومتر آن انجام شده اما در حال حاضر اعتباری برای این کار نداریم. امسال نیز ۲۳ میلیارد تومان اعتبار تخصیص دادیم تا فنس کشی‌ها انجام بشود. همچنین در میامی تا عباس آباد دوربین وجود دارد و سرعت‌ها ثبت و افراد جریمه می‌شوند اما متاسفانه عده بسیاری هستند که همچنان توجهی به این مسئله ندارند.»
باقر نظامی، مدیر ملی “پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی” نیز در ادامه این نشست گفت: پروژه ملی یوزپلنگ آسیایی از سال ۱۳۸۰ آغاز شد و این، برای اولین بار بود که در کشور برای یک گونه اینقدر بودجه و اطلاع‌رسانی انجام شد. این پروژه در سال ۱۳۹۸ متوقف شد. من فروردین ماه سال جاری حکم گرفتم تا این اقدام را انجام دهم.
او با اشاره به اینکه برنامه نجات 5 قسمت دارد گفت :« در این مدت کوتاه توانستیم به لطف تیم دکتر انصاری و دکتر ظهرابی قدم‌های خوبی را برداریم. عدد و ارقام در مورد این گونه نیاز به پایش دارد و اعدادی که اعلام می‌شود به احتمال قوی بیشتر هستند. ۲۰ فرد یوزپلنگ شناسایی شدند و ۶ فرد در اسارت داریم. در مجموع حداقل ۲۶ فرد یوزپلنگ در کشور داریم.»
نظامی با تاکید بر اینکه برنامه نجاتی که داریم پنج ساله است گفت :« بودجه مورد نیاز برای این پنج سال ۱.۵ همت بود و تا به حال چیزی حدود ۵۰ میلیارد تومان به این پروژه اختصاص پیدا کرده است.» به باور او اگر پروژه ملی در طول این ۱۷ سال نبود، این گونه بسیار زودتر منقرض می‌شد.
نظامی افزود:« تحریم‌ها باعث شده تا نتوانیم از تکنولوژی‌های روز استفاده کنیم. همچنین طی این ۱۷ سال بودجه بین‌المللی داشتیم اما از سال ۱۳۹۸ این بودجه قطع شد. اغلب بودجه‌ای را که اختصاص می‌دهیم بخش خصوصی پرداخت کرده است».
مدیر ملی “پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی” تصریح کرد:« از سال ۱۳۹۸ تا امروز ۳۴ توله یوز متولد شده اند اما ۱۳ نفر از این تعداد تلف شدند.»
علی شمس مدیر “مرکز تحقیقات وتکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی” در ادامه این نشست گفت:« همیشه دغدغه این وجود داشته که آیا تفاوتی میان رفتار یوزها وجود دارد یا خیر؟ اما این تفاوت‌ها به قدری زیاد نیست که نگران کننده باشند. شرایط آب و هوایی در کشورمان باعث شده تا رفتار یوزها برای جفت گیری فصلی شود. اگر زیستگاه را فراموش کنیم تلاش برای جلوگیری از انقراض یوز بی فایده است؛ ما باید بتوانیم تا زیستگاه این گونه را احیا کنیم.»
جاده مرگ یوزها فنس کشی می شود
در پایان سفر و در راه بازگشت، به مسیر عبور یوزپلنگ ها در جاده عباس آباد-میامی سری زدیم. آنجا که محیط زیست سمنان در حال فنس کشی کناره های جاده برای جلوگیری از تصادف یوزها با خودروهای عبوری است. موضوعی که سال هاست به قربانی شدن یوزها منجر شده و یکی از عوامل نزدیک به انقراض شدن یوزپلنگ آسیایی در ایران است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان سمنان به خبرنگاران گفت:« فنس‌کشی مسیر عبور یوزها در جاده عباس‌آیاد – میامی در دو طرف جاده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در مجموع به طول ۱۰ کیلومتر در روزهای اخیر از سر گرفته شده است. محدوده‌ای در محور عباس‌آباد- میامی که حدود ۵۰ کیلومتر است.»
او افزود:« عمده محل تردد و مشاهده یوز از توران به سمت “یوزکنام”، “پل ابریشم” و “پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق” است.»
یوسف پور می گوید که در دولت پیشین، ۸ کیلومتر از این مسیر فنس‌کشی شد و قرار است هم سازمان حفاظت محیط زیست و هم وزارت راه و شهرسازی ادامه این مسیر را فنس کشی کنند. این کار در دو طرف جاده از سوی سازمان محیط زیست در مجموع به طول ۱۰ کیلومتر آغاز شده است و تا پایان شهریور ماه تمام می‌شود که در دو سمت جاده ۵ کیلومتر و در مجموع ۱۰ کیلومتر خواهد بود.»
او درباره بودجه این طرح گفت:« برای فنس‌کشی در هر کیلومتر به ۲.۵ میلیارد تومان بودجه نیاز است. در سال جاری برای این کار سازمان حفاظت محیط زیست ۲۳ میلیارد تومان در نظر گرفته است. مشکل اصلی تمام نشدن این پروژه تامین اعتبار بوده است. البته فرزانه صادق مالواجرد – وزیر راه و شهرسازی- پیگیری‌هایی را برای احداث زیرگذر انجام داده است.»
یوسف پور با اشاره به دو محدوده مهم که بیشتر تصادفات یوزها در آنها رخ می‌دهد گفت:« ما این نقاط را برای احداث زیرگذر معرفی کرده‌ایم اما بعد از یکی دو ماه هنوز پاسخی نگرفته‌ایم.»
او با تاکید بر امکان استفاده از ظرفیت مالیاتی برای فنس‌کشی از سال آینده گفت:« سازمان برنامه و بودجه امکانی را فراهم کرده که مودیان مالیاتی می‌توانند موقع پرداخت مالیات مشخص کنند که در چه مواردی مالیات آنها صرف شود. یکی از آنها فنس کشی جاده عباس آباد- میامی است. اگرچه فنس‌کشی این جاده تسریع شده است ولی این روند باید شدت پیدا کنند.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان درباره اعمال محدودیت سرعت در جاده عباس آباد- میامی تاکید کرد:« سرعت بالای ۹۰ کیلومتر در این مسیر تخلف محسوب شده و راننده متخلف جریمه خواهد شد و خوشبختانه این روند ادامه خواهد یافت. از طریق اتحادیه رانندگان ترانزیت و کامیون هم پیگیری می‌کنیم که رانندگان این خودروها نیز محدودیت سرعت را رعایت کنند. عمده مشکل خودروهای سنگینی است که با سرعت در جاده عباس‌آیاد – میامی تردد می‌کنند؛ بنابراین لازم است در این زمینه نیز فرهنگ‌سازی انجام شود.»
او افزود:« در مواردی که به علت تعطیلات، حجم تردد در این مسیر افزایش پیدا می‌کند باید اطلاع رسانی مستقیم انجام دهیم. در سال‌های اخیر پایش جاده‌ای انجام می‌شود و فعالان محیط زیست از اقصا نقاط کشور برای این کار حضور پیدا می‌کنند. در تعطیلات اخیر در دو سه متری جاده 2 فرد یوز دیده شده بود، اما همیاران توانستند یوزها را از جاده دور کنند.»
یوسف‌پور در پایان درباره همکاری اپراتورهای تلفن برای ارسال پیامک به رانندگان هنگام عبور از زیستگاه یوز اظهار کرد: در حال رایزنی با همراه اول برای این کار هستیم؛ اما ایرانسل چنین پیامکی را ارسال می‌کند.»
در راه بازگشت از سفر مطبوعاتی به یوزها فکر می کردم. به اینکه اگر این جمعیت اندک باقی مانده از این گونه مانند ببر هیرکانی و شیر از چرخه حیات این سرزمین حذف شود چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟ به اینکه چرا اغلب دولت ها اهمیت محیط زیست را درک نمی کنند؟ به همت جمعی، کار گروهی، نفی فردگرایی و شخص محوری که مهم ترین ضرورت نجات یوزها از انقراض است !
