واکسیناسیون یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه در سلامت کودکان است که از ابتلا به بسیاری از بیماری‌های خطرناک و گاهی کشنده جلوگیری می‌کند. در برنامه ملی واکسیناسیون، واکسن‌ها در زمان‌های مشخص تزریق می‌شوند تا بیشترین ایمنی را ایجاد کنند. سه مرحله مهم در این برنامه، سنین ۶ ماهگی، یک سالگی و ۱۸ ماهگی هستند.

واکسن‌های شش‌ماهگی

در سن ۶ ماهگی، نوبت سوم برخی واکسن‌های اصلی و تقویتی تزریق می‌شود تا ایمنی ایجاد شده در ماه‌های قبل تثبیت گردد.

واکسن شش ماهگی شامل موارد زیر است:

• واکسن سه‌گانه یا ثلاث: دیفتری ، کزاز و سیاه سرفه
• واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب
• واکسن هپاتیت ب
• فلج اطفال

تزریق دوز سوم این واکسن‌ها باعث تکمیل چرخه ایمنی اولیه و افزایش سطح آنتی‌بادی‌ها می‌شود تا کودک در برابر بیماری‌های شدید محافظت شود.

واکسن‌های یک‌سالگی

در ۱۲ ماهگی، کودک واکسن‌های جدیدی برای پیشگیری از بیماری‌های ویروسی شایع دریافت می‌کند.

واکسیناسیون معمول در یک‌سالگی شامل موارد زیر است:

• واکسن MMR برای بیماری سرخک، اوریون و سرخجه
• واکسن پنوموکوک

این واکسن‌ها نه تنها کودک را در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کنند، بلکه با جلوگیری از شیوع آنها در جامعه، ایمنی گروهی ایجاد می‌شود.

واکسن‌های هجده‌ماهگی

در این سن، نوبت یادآور برخی واکسن‌ها فرا می‌رسد تا ایمنی ایجادشده در سال اول زندگی تقویت شود.

به نقل از مقاله واکسن ۱۸ ماهگی

واکسن سه‌گانه یا ثلاث (DTaP) که علیه بیماری‌های دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه ایمنی ایجاد می‌کند

واکسن (MMR) که علیه بیماری‌های سرخک، سرخجه و اوریون ایمنی ایجاد می‌کند. (دوز اول این واکسن در واکسن یک سالگی تزریق می شود.)

‌واکسن خوراکی فلج اطفال یا (OPV) که علیه بیماری فلج اطفال ایمنی ایجاد می‌کند.

با گذشت زمان، میزان آنتی‌بادی‌های بدن کاهش می‌یابد. تزریق یادآور در ۱۸ ماهگی تضمین می‌کند که کودک همچنان در برابر بیماری‌های جدی مقاوم باقی بماند.

عوارض واکسیناسیون کودکان

عوارض شایع واکسن‌های ۶ تا ۱۸ ماهگی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تب خفیف یا متوسط
• قرمزی، تورم یا درد در محل تزریق
• بی‌قراری یا بی‌حوصلگی کودک
• کاهش اشتها برای یک تا دو روز
• خواب‌آلودگی یا برعکس، بی‌خوابی موقت
• ورم غدد لنفاوی نزدیک محل تزریق
• در موارد نادر، بثورات پوستی یا کهیر
• گریه طولانی‌مدت (کمتر شایع)
• تب بالا یا تشنج ناشی از تب (بسیار نادر)

مراقبت‌های بعد از واکسن کودکان

بعد از واکسیناسیون، بهتر است کودک را تا چند ساعت تحت نظر داشته باشید تا اگر علائمی مانند تب، بی‌قراری یا تورم محل تزریق ظاهر شد، بتوانید به‌موقع رسیدگی کنید. در صورت تب خفیف، می‌توان با مشورت پزشک از تب‌بر مناسب استفاده کرد و مایعات بیشتری به کودک داد. محل تزریق را تمیز و خشک نگه دارید و از ماساژ یا فشار دادن آن خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث افزایش درد یا التهاب شود. همچنین لباس کودک را سبک و راحت انتخاب کنید تا فشار یا اصطکاک روی ناحیه تزریق کمتر شود.

اگر کودک بی‌قرار یا بی‌اشتها بود، نگران نباشید زیرا این حالت معمولاً یک تا دو روز بعد از واکسن برطرف می‌شود. اما در صورتی که تب بسیار بالا، گریه غیرعادی طولانی، تشنج، یا علائم واکنش آلرژیک مانند تورم شدید، مشکل تنفس یا کهیر ظاهر شد، باید فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید. پیگیری نوبت‌های بعدی واکسن و ثبت آن در کارت واکسیناسیون هم بخش مهمی از مراقبت بعد از واکسیناسیون محسوب می‌شود.

کدام یک از این واکسن‌ها سخت‌تر است؟

در میان واکسن‌های شش‌ماهگی، یک‌سالگی و هجده‌ماهگی، معمولاً واکسن‌های شش‌ماهگی برای کودک کمی سخت‌تر تحمل می‌شوند. دلیل اصلی این موضوع، تعداد بیشتر تزریق‌ها در یک نوبت، همراه با واکنش‌های شایع‌تری مثل تب نسبتاً بالا، درد و تورم محل تزریق و بی‌قراری بیشتر است.

در این سن، سیستم ایمنی کودک برای اولین بار دوزهای پایانی واکسن‌های پایه را دریافت می‌کند که پاسخ ایمنی قوی‌تری ایجاد کرده و گاهی علائم بیشتری نسبت به واکسن‌های یک‌سالگی و هجده‌ماهگی به همراه دارد. البته این واکنش‌ها موقت و نشانه فعال شدن سیستم ایمنی هستند.

تا چند روز برای واکسیناسیون مهلت داریم؟

در برنامه واکسیناسیون کودکان، بهترین حالت این است که واکسن‌ها در همان تاریخ مقرر تزریق شوند تا ایمنی به‌موقع ایجاد شود.

با این حال، اگر به هر دلیل کودک در تاریخ تعیین‌شده واکسن دریافت نکرد، معمولاً یک بازه ارفاقی ۲ تا ۴ روزه وجود دارد که می‌توان بدون نیاز به تکرار دوزهای قبلی، واکسن را تزریق کرد. تاخیر طولانی می‌تواند کودک را در این فاصله بدون محافظت کافی در برابر بیماری‌ها قرار دهد.

بیماری کودک و انجام واکسیناسیون

اگر کودک بیمار باشد، تصمیم به تزریق واکسن بستگی به شدت و نوع بیماری دارد.

• بیماری‌های خفیف مثل سرماخوردگی ساده، آبریزش بینی یا تب پایین (زیر ۳۸ درجه) معمولاً مانعی برای واکسیناسیون نیست و می‌توان واکسن را طبق برنامه تزریق کرد.
• بیماری‌های متوسط تا شدید مثل تب بالای ۳۸ درجه، عفونت فعال، اسهال شدید یا بی‌حالی زیاد بهتر است باعث به تعویق افتادن موقت واکسن شوند تا بدن کودک توانایی پاسخ ایمنی مطلوب را داشته باشد و عوارض احتمالی تشدید نشود.
• شرایط خاص یا بیماری‌های مزمن مثل نقص ایمنی، درمان‌های خاص یا آلرژی شدید به یکی از اجزای واکسن باید حتماً با پزشک متخصص بررسی شوند.

به طور کلی، تاخیر کوتاه چند روزه یا یکی دو هفته‌ای برای بهبود بیماری، تاثیر منفی جدی بر ایمنی نخواهد داشت، اما نباید باعث فراموش شدن یا تعویق طولانی واکسیناسیون شود.

سخن پایانی

تزریق واکسن‌های شش‌ماهگی، یک‌سالگی و هجده‌ماهگی بخش مهمی از برنامه ایمن‌سازی کودک است و نقش حیاتی در جلوگیری از بیماری‌های خطرناک دارد. رعایت زمان‌بندی دقیق، مراقبت‌های بعد از تزریق و مراجعه به مراکز معتبر، تضمین‌کننده سلامت و ایمنی کودک خواهد بود. والدین باید آگاه باشند که واکسیناسیون علاوه بر حفاظت فردی، به کاهش شیوع بیماری‌ها در جامعه نیز کمک می‌کند.