انتخاب روش صحیح و علمی برای کندن پانسمان چسبیده به زخم اهمیت بالایی دارد؛ چراکه یک حرکت اشتباه می‌تواند فرایند ترمیم را به تأخیر بیندازد یا حتی باعث ایجاد عفونت و اسکار شود. در مراقبت و درمان زخم، پانسمان‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک سد فیزیکی از زخم در برابر آلودگی‌های مختلف محافظت می‌کنند، بلکه به حفظ رطوبت زخم به‌شکل کنترل‌شده و تسریع بهبود آن نیز کمک می‌کنند؛ اما گاهی اوقات، همین پانسمان‌هایی که قرار است به درمان زخم کمک کنند به بستر زخم می‌چسبند و جداکردن آن‌ها با درد، خونریزی یا حتی آسیب به بافت ترمیم‌شده، همراه می‌شود؛ بنابراین برای انتخاب روش صحیح و علمی در ادامه با ما همراه باشید.
اهمیت تعویض صحیح پانسمان چیست و چرا پانسمان به زخم می‌چسبد؟
پانسمان، پوششی است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روی بستر زخم قرار می‌گیرد تا آن را از آسیب، خشکی بیش‌ازحد و عفونت محافظت کند. یک پانسمان ایدئال باید چند ویژگی کلیدی داشته باشد: فراهم‌کردن رطوبت متعادل، نچسبیدن به بافت سالم، ایجاد مانع در برابر باکتری‌ها و قابلیت برداشته‌شدن آسان و بدون درد.
تعویض به‌موقع پانسمان نیز اهمیت زیادی دارد؛ زیرا باقی ماندن طولانی‌مدت پانسمان می‌تواند منجر به خشک‌شدن ترشحات زخم و چسبندگی ثانویه آن به بافت شود. معمولاً برای زخم‌های حاد، ۲۴ تا ۴۸ ساعت نخست پس‌از پانسمان اهمیت ویژه دارد و پس‌از آن، بسته به میزان ترشح و دستور پزشک، تعویض هر یک تا دو روز توصیه می‌شود.
علت چسبیدن پانسمان به زخم می‌تواند به دلایل زیر باشد:
باقی ماندن پانسمان چسبیده بر زخم می‌تواند منجر به جداشدن بافت گرانوله‌شدۀ روی پوست و تأخیر در بهبود زخم شود. این وضعیت خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
چه زمانی باید پانسمان را تعویض کرد؟
تعویض پانسمان باید براساس نشانه‌های بالینی و دستور پزشک انجام شود. نشانه‌هایی مانند تراوش مرطوب از بانداژ، بوی غیرطبیعی، گرما یا قرمزی اطراف زخم، درد جدید یا افزایش درد و همچنین دستورات جراحی برای تعویض پانسمان از موارد مهم هستند. در اغلب موارد، پزشکان توصیه می‌کنند در ۴۸ ساعت اول پس‌از جراحی، پانسمان دست نخورده باقی بماند و سپس براساس ترشح و وضعیت زخم با درنظر گرفتن روش کندن پانسمان چسبیده به زخم تعویض شود.
اصول ایمنی و آماده‌سازی برای کندن پانسمان چسبیده به زخم
در زمان تعویض پانسمان، رعایت بهداشت دست (Hand Hygiene)، استفاده از دستکش استریل و به کار بردن تکنیک آسپتیک (Aseptic Non-Touch Technique) الزامی است تا احتمال انتقال آلودگی و کراس‌کنتامینیشن به حداقل برسد. این استانداردها براساس توصیه‌های سازمان پرستاری و مراکز کنترل عفونت بین‌المللی تدوین شده‌اند و باید در هر شرایطی رعایت شوند.
در روش کندن پانسمان چسبیده به زخم به ابزارها و مواد زیر نیاز است:
-
سرم نرمال سالین ۰.۹٪ (محلول ایزوتونیک برای مرطوب‌سازی و شست‌وشو)؛
-
وازلین یا روغن پارافین؛
-
محلول کلرهگزیدین (در صورت نیاز به ضدعفونی)؛
-
قیچی پانسمان نوک کند، پنس استریل، حوله و دستمال تمیز؛
-
گاز غیرچسبنده یا لایه سیلیکونی نرم برای پانسمان جدید؛
-
لگن آب ولرم و حوله ضخیم خیس برای کمپرس.
روش‌های مرحله‌ای کندن پانسمان چسبیده به زخم
در ادامه، بهترین و علمی‌ترین روش کندن پانسمان چسبیده به زخم را به‌صورت مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دهیم:
مرطوب‌سازی با سرم فیزیولوژی
لبه پانسمان را به‌آرامی بلند کنید و با استفاده از یک سرنگ، سرم ولرم (۳۷ درجه) را روی قسمت چسبیده بریزید تا کاملاً خیس شود. چند دقیقه صبر کنید و سپس پانسمان را با زاویه کم در جهت رویش مو به‌آرامی جدا کنید. در صورت باقی ماندن چسبندگی، این کار را تکرار کنید.
استفاده از وازلین یا پارافین
در این روش برای جداسازی پانسمان در منزل، وازلین را با گوش‌پاک‌کن یا سوآپ استریل به زیر لبه‌های پانسمان ماساژ بدهید و نوک قیچی کند را برای جداکردن تدریجی الیاف به کار ببرید. این کار باعث شکستن پیوندهای هیدروژنی و کاهش چسبندگی می‌شود. پس‌از چند دقیقه، اگر نیاز بود، کمپرس خیس هم به کار ببرید.
کمپرس گرم یا حوله خیس
حوله استریل را در آب ولرم غوطه‌ور کنید و پس‌از کمی چلاندن، روی پانسمان چسبیده قرار بدهید و چند دقیقه نگه دارید. گرمای مرطوب باعث نرم‌شدن لخته و جداشدن آسان پانسمان خواهد شد. توجه داشته باشید که دمای آب نباید بیشتر از ۴۰ درجه باشد تا از آسیب به پوست جلوگیری شود.
استفاده از بخار حمام
در مواردی که پانسمان به‌شدت چسبیده است، می‌توان از بخار حمام استفاده کرد. بیمار را روی صندلی پلاستیکی خارج از دوش آب داغ بنشانید تا بخار گرم الیاف پانسمان را شل کند. این روش معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.
ژل هیدروژل یا سیلیکون
در زخم‌های مزمن، ژل‌های هیدروفیل تجویزی را روی پانسمان خشک اعمال کنید و ۲۰ دقیقه صبر کنید. این ژل‌ها با جذب آب به درون فیبر پانسمان، اتصال را کاهش می‌دهند و جداسازی را آسان می‌کنند.
تکنیک‌های بالینی پیشرفته
در شرایط خاص و با صلاحدید تیم درمانی از هیدرو دبریدمان با سرم فشاری یا دبریدمان جراحی محافظه‌کارانه استفاده می‌شود.
در زیر، جدول روش‌های کندن پانسمان چسبیده به زخم و موارد مصرف هر یک را می‌بینید:
|
روش |
شرح مختصر |
کاربرد بالینی |
|---|---|---|
|
مرطوب‌سازی با سرم |
استفاده از سرم ولرم برای نرم‌کردن الیاف |
اغلب زخم‌های سطحی |
|
وازلین/پارافین |
چرب‌کردن زیر لبه پانسمان با وازلین |
زخم‌های خشک، الیاف چسبیده |
|
کمپرس گرم |
گذاشتن حوله مرطوب و گرم بر روی پانسمان |
لخته‌های محکم و قدیمی |
|
بخار حمام |
نشستن بیمار در معرض بخار حمام |
زخم‌های وسیع، کودکان |
|
هیدروژل |
مالیدن ژل‌های هیدروفیل یا سیلیکون |
زخم‌های مزمن، دیابتی |
|
دبریدمان بالینی |
روش‌های خاص پزشکی تحت نظارت پزشک |
چسبندگی‌های عمیق یا همراه با عفونت |
نکات مهم برای کاهش درد و پیشگیری از آسیب
طبق گفته وب‌سایت steroplast.co.uk:
برای کم‌کردن درد و جلوگیری از آسیب به بافت سالم، همواره پانسمان را در جهت رشد موها بکشید و با یک دست پوست اطراف را ثابت نگه دارید تا کشش پوستی خنثی شود. از حرکات کند و پیوسته به‌جای کشش ناگهانی استفاده کنید. در صورت خونریزی نقطه‌ای با یک گاز استریل به‌مدت چند دقیقه فشار ملایم وارد کنید و اگر خونریزی متوقف نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
مراقبت‌های پس‌از جداسازی پانسمان
پس‌از کندن پانسمان چسبیده به زخم، بستر زخم را از نظر رنگ، دما، بو و میزان ترشح بررسی کنید. شست‌وشو با سرم ولرم و از مرکز به محیط انجام شود و پوست اطراف با گاز استریل خشک شود (بدون مالش شدید). استفاده از لایه محافظ (Barrier Film) روی پوست اطراف، احتمال التهاب ناشی از چسب را کاهش می‌دهد. پانسمان جدید نیز باید با توجه به نوع زخم و دستور پزشک انتخاب شود.
همچنین اگر پانسمان برای درمان زخم بستر در منزل استفاده شده، بهتر است پزشک آن را تحت نظر داشته باشد.
سخن پایانی
کندن پانسمان چسبیده به زخم فرایندی حساس و علمی است و رعایت نکات بهداشتی و استفاده از روش‌های رطوبت‌زا، چرب‌کننده و تکنیک مناسب، نه‌تنها باعث کاهش درد و پیشگیری از آسیب می‌شود، بلکه فرایند بهبود زخم را نیز سرعت می‌بخشد. هرگز پانسمان را به زور و با حرکات ناگهانی جدا نکنید و در صورت شک یا وجود زخم‌های مزمن و پیچیده از تیم پزشکی مشاوره بگیرید.