در رفتگی فک یکی از مشکلات مفصلی است که ممکن است ناگهان سراغ‌تان بیاید. با علائمی مثل قفل‌شدگی دهان، درد مزمن یا حتی شنیدن صدای تق‌تق هنگام صحبت، روبه‌رو می‌شوید. در این مقاله به همه‌چیز درباره دلایل، نشانه‌ها، درمان‌های خانگی و تخصصی، تمرین‌های فیزیوتراپی و رژیم غذایی مناسب پرداخته‌ایم. اگر با این مشکل مواجه‌اید، مقاله را تا انتها بخوانید تا پاسخ‌های علمی و کاربردی دریافت کنید.
در رفتگی فک چیست و چطور اتفاق می‌افتد؟
در رفتگی فک به حالتی گفته میشود که مفصل فک از جای طبیعی خود خارج شود.در مواردی مانند عصب‌کشی، که دهان باید مدت‌زمان زیادی باز بماند، توجه به شرایط فک اهمیت زیادی دارد. حتی دانستن هزینه عصب کشی پیش از شروع درمان به بیماران کمک میکند تا با آمادگی بیشتری فرایند را آغاز کنند. همچنین افرادی که سابقه بیماری‌های مفصلی دارند یا جراحی‌هایی مثل اصلاح ناهنجاری‌های فک انجام داده‌اند، بیشتر در معرض این مشکل هستند.
در بیشتر موارد، این مشکل با درد شدید، قفل شدن فک، ناتوانی در بستن دهان و تغییر در ظاهر صورت همراه است. اگر درمان به موقع انجام نشود، احتمال آسیب‌دیدگی بیشتر مفصل وجود دارد.
مفصل گیجگاهی فکی؛ نقش اصلی در در رفتگی فک
مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یکی از پیچیده‌ترین مفصل‌های بدن است که در کنار گوش قرار دارد و فک پایین را به استخوان گیجگاهی جمجمه متصل میکند. این مفصل حرکاتی مانند باز و بسته شدن دهان، حرکت به جلو، عقب و طرفین را ممکن می‌سازد. به دلیل همین تحرک زیاد، این مفصل نسبت به فشار، آسیب و حرکات غیرعادی حساس است.
در شرایطی که ساختار این مفصل دچار اختلال شود، مانند آسیب به دیسک مفصلی، التهاب، یا ضعف عضلات اطراف آن، احتمال در رفتگی فک افزایش پیدا میکند. نقش اصلی این مفصل در تثبیت موقعیت فک باعث میشود که کوچک‌ترین جابجایی در ساختار آن، تاثیر زیادی بر عملکرد طبیعی فک داشته باشد.
چرا فک از جا در می‌رود؟ دلایل شایع و پنهان
در بسیاری از بیماران، زمینه‌های آناتومیکی مثل زاویه فک نامناسب یا ضعف عضلات نگهدارنده مفصل می‌توانند این احتمال را بیشتر کنند. از طرفی برخی درمان‌های دندانی یا جراحی‌های فک و صورت هم ممکن است به علت کشش طولانی مدت یا دستکاری مفصل، عامل آغاز دررفتگی باشند. در برخی مواقع باز گذاشتن دهان در دندانپزشکی، موجب در رفتگی فک میشود. چه خدمات درمانی مانند کشیدن دندان باشد و چه خدمات زیبایی مثل کامپوزیت ونیر ، ممکن است اتفاق بیافتد. برای جلوگیری از این مشکل بهتر است به دندانپزشکی منطقه ۱ مراجعه نمایید تا با روشهای نوین احتمال بروز این موارد را کم میکند.
عادت‌هایی که ناخواسته به فک آسیب می‌زنند
گاهی برخی رفتارهای تکراری و ناآگاهانه، بدون آنکه متوجه باشیم، باعث ایجاد فشار مداوم بر مفصل فک می‌شوند. این فشارها به‌مرور زمان موجب تضعیف بافت‌های محافظ مفصل شده و احتمال در رفتگی فک را بالا می‌برد. این رفتارها عبارتند از:
- جویدن مکرر آدامس در طول روز
- باز کردن دهان بیش‌ازحد هنگام خمیازه کشیدن
- تکیه دادن چانه به دست برای مدت طولانی
- دندان قروچه در خواب
- باز کردن بطری یا بسته‌های خوراکی با دندان
بیماری‌هایی که مفصل فک را ناپایدار می‌کنند
در برخی موارد، دلیل اصلی در رفتگی فک یک بیماری زمینه‌ای است که ساختار مفصل یا بافت‌های اطراف آن را ضعیف میکند. این بیماری‌ها باعث کاهش انعطاف‌پذیری، التهاب، یا تحلیل رفتن بافت‌ها می‌شوند و زمینه بروز آسیب‌های مکانیکی را فراهم می‌کنند:
- آرتریت روماتوئید
- سندرم مارفان
- نرمی مفاصل یا سندرم Ehlers-Danlos
- بیماری‌های عصبی عضلانی مثل دیستروفی عضلانی
- عفونت‌های مزمن مفصل فک
راهکارهای خانگی موثر برای کاهش درد و التهاب فک
زمانی که فک از جای خود در می‌رود، حتی پس از بازگشت آن به موقعیت طبیعی، ممکن است فرد با درد، التهاب یا محدودیت حرکتی روبه‌رو باشد. به همین دلیل، استفاده از روشهای خانگی در کنار درمان اصلی، می‌تواند کمک زیادی به کنترل علائم و تسریع روند بهبود کند. در ادامه چند راهکار ساده و موثر خانگی معرفی میشود:
- کمپرس سرد برای کنترل التهاب: قرار دادن یخ در پارچه نخی و استفاده روی ناحیه فک به مدت ۱۵ دقیقه
- استفاده از حوله گرم برای تسکین عضلات: حرارت ملایم به آرام‌سازی عضلات اطراف مفصل کمک میکند
- پرهیز از جویدن خوراکی‌های سفت: جویدن غذاهای سفت مانند آجیل یا نان خشک فشار زیادی وارد میکند
- استفاده از غذاهای نرم و ولرم: سوپ، پوره و اسموتی جایگزین مناسبی برای غذای سفت هستند
- حفظ وضعیت مناسب سر هنگام خواب: خوابیدن به پشت با بالش نرم، فشار کمتری به مفصل وارد میکند
تمرین‌های فیزیوتراپی برای تقویت فک و جلوگیری از در رفتگی
بسیاری از افرادی که با مشکل در رفتگی فک مواجه هستند، پس از پایان درمان تخصصی، به انجام تمرین‌های فیزیوتراپی نیاز دارند تا از بازگشت مشکل جلوگیری شود. در مراکز تخصصی فیزیوتراپی، برنامه تمرینی متناسب با شدت و تکرار دررفتگی طراحی میشود، اما تمرین‌هایی هم هستند که افراد می‌توانند در خانه انجام دهند. نکته مهم این است که تمرین‌ها باید با آرامش، بدون فشار و به‌صورت روزانه اجرا شوند. در ادامه، چند تمرین موثر برای تقویت عضلات فک معرفی میشود:
- تمرین باز و بسته کردن کنترل‌شده دهان: دهان را به‌آرامی باز و بسته کنید و سعی کنید حرکت را کاملا در خط مستقیم انجام دهید. این تمرین باعث تقویت عضلات بازکننده فک میشود.
- فشار دادن زبان به سقف دهان: نوک زبان را به سقف دهان بچسبانید، سپس دهان را باز و بسته کنید. این تمرین باعث هماهنگی بیشتر عضلات فک میشود.
- فشار ملایم با انگشت به چانه: یک انگشت را زیر چانه بگذارید و هنگام باز کردن دهان، با فشار بسیار کم مقاومت ایجاد کنید. این تمرین به تقویت عضلات بازکننده و تثبیت‌کننده مفصل کمک میکند.
- حرکت آرام فک به طرفین: فک را به سمت راست و چپ حرکت دهید، اما فقط در محدوده بدون درد. این تمرین برای افزایش انعطاف مفصل و جلوگیری از قفل‌شدگی مفید است.
- تمرین لب‌خند آرام با دهان بسته: با لب‌های بسته به‌آرامی لب‌خند بزنید. این حرکت ساده کمک میکند تا عضلات اطراف مفصل بدون فشار تقویت شوند.
فرق شکستگی فک با در رفتگی فک چیست؟
برخی از بیماران هنگام احساس درد شدید یا قفل‌شدگی فک، تصور می‌کنند که فک‌شان شکسته است، در حالی که ممکن است دچار در رفتگی فک شده باشند. دانستن تفاوت بین این دو عارضه می‌تواند در انتخاب مسیر درمان بسیار موثر باشد. شکستگی فک به معنی ایجاد ترک یا شکستگی کامل در استخوان فک است، در حالی که در رفتگی به جابجایی مفصل فک از جایگاه طبیعی خود اشاره دارد.
چرا در رفتگی فک بعضی‌ها مدام تکرار میشود؟
باز نگه‌داشتن دهان در دندانپزشکی می‌تواند باعث کشیدگی و شل شدن رباط‌های مفصل فک شود. تکرار دررفتگی فک به دلایل مختلفی مانند ناپایداری ذاتی مفصل، آسیب‌دیدگی قبلی، حرکات شدید فک هنگام خمیازه، یا حتی برخی بیماری‌های زمینه‌ای مثل اختلالات بافت همبند مرتبط است. اگر مفصل گیجگاهی فکی ثبات خود را از دست بدهد، احتمال دررفتگی با کوچک‌ترین حرکت مثل جویدن خوراکی سفت یا حتی خندیدن شدید وجود دارد.
جمع بندی
در رفتگی فک ممکن است برای هر فردی، در هر سنی، رخ دهد و در بیشتر مواقع نادیده گرفته شود. اما با شناخت درست نشانه‌ها مانند درد ناگهانی، صداهای غیرطبیعی یا محدود شدن حرکات دهان می‌توان آن را شناسایی و کنترل کرد. در این مقاله، دلایل ایجاد این مشکل و راهکارهای متنوع درمانی، از راهکارهای خانگی ساده تا فیزیوتراپی و مراجعه تخصصی، توضیح داده شد.
source