اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder یا SPD) یکی از اختلالات شخصیت خوشه A است که در آن فرد به طور پایدار تمایل به انزوای اجتماعی، بی‌توجهی به روابط بین‌فردی، و دامنه محدود احساسات دارد. این اختلال از لحاظ بالینی و روان‌شناسی اهمیت زیادی دارد چرا که می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی و مشکلات عملکردی شود، اگرچه ممکن است از نظر بیرونی کمتر آشکار باشد.

اختلال شخصیت اسکیزوئید اولین بار در طبقه‌بندی‌های روان‌پزشکی به صورت مجزا در DSM-III (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) مطرح شد. افراد مبتلا به SPD تمایل دارند زندگی را به صورت جدا از دیگران تجربه کنند و از روابط نزدیک یا عاطفی اجتناب می‌کنند.

ویژگی بارز این اختلال، انزوای اجتماعی است که برخلاف اختلالات اسکیزوفرنی یا اسکیزوتایپی، با توهمات یا هذیان همراه نیست. در SPD فرد ممکن است خود را راضی از انزوا بداند و به ارتباطات اجتماعی نیازی نداشته باشد.

ویژگی‌ها و علائم اختلال شخصیت اسکیزوئید

طبق DSM-5، برای تشخیص SPD حداقل ۴ علامت از موارد زیر باید به صورت پایدار وجود داشته باشد:

• عدم تمایل یا لذت بردن از روابط نزدیک، از جمله عضویت در خانواده

• عمدتاً انتخاب فعالیت‌های انفرادی

• تمایل کم یا عدم تمایل به فعالیت‌های جنسی با دیگران

• لذت اندک یا عدم لذت از فعالیت‌های لذت‌بخش

• فقدان دوستان نزدیک یا افراد مورد اعتماد به جز اعضای خانواده درجه اول

• بی‌تفاوتی نسبت به تحسین یا انتقاد دیگران

• بی‌احساسی، سردی عاطفی، یا پاسخ‌های احساسی محدود

افراد با این ویژگی‌ها معمولاً دچار بی‌تفاوتی نسبت به جامعه و دیگران هستند، روابط دوستانه کمی دارند، و کمتر احساسات خود را نشان می‌دهند.

اختلال شخصیت اسکیزوئید با برخی اختلالات مانند اسکیزوفرنی، اسکیزوتایپال و اختلال شخصیت اجتنابی اشتباه گرفته می‌شود. تفاوت اصلی در این است که:

• اسکیزوفرنی: شامل توهم، هذیان، و تفکر غیرمنطقی است که در SPD وجود ندارد.

• اسکیزوتایپال: افراد این اختلال علائم عجیب یا جادوگرانه، تفکرات غیرمعمول دارند، در حالی که SPD بیشتر بر انزوای اجتماعی متمرکز است.

• اختلال شخصیت اجتنابی: در این اختلال، فرد میل به روابط دارد ولی به دلیل اضطراب اجتماعی از آن اجتناب می‌کند، در حالی که در SPD فرد تمایلی به روابط اجتماعی ندارد.

علل و عوامل خطر

علت دقیق SPD مشخص نیست ولی چندین عامل ممکن است در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند:

عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی

مطالعات دوقلو و خانوادگی نشان می‌دهد که اختلالات شخصیت خوشه A، از جمله SPD، تا حدودی وراثتی هستند. ساختار مغزی و انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

 عوامل محیطی و روانی

تجارب دوران کودکی مانند بی‌توجهی، سوءرفتار عاطفی، یا ارتباط سرد و ناکافی با والدین می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد SPD باشد. همچنین محیط خانوادگی که فرد در آن رشد می‌کند، ممکن است در شکل‌گیری شخصیت انزواطلب مؤثر باشد.

تئوری‌های روان‌پویشی

از دیدگاه فروید و نظریه‌های روان‌کاوی، SPD می‌تواند نتیجه دفاع روانی در برابر اضطراب یا درد عاطفی باشد که فرد برای حفظ خود از صدمات روانی به انزوا و بی‌احساسی پناه می‌برد.

ارزیابی و تشخیص

تشخیص SPD معمولاً توسط روان‌پزشک یا روانشناس بالینی انجام می‌شود. ارزیابی شامل موارد زیر است:

• مصاحبه بالینی جامع

• استفاده از ابزارهای استاندارد تشخیصی مانند پرسشنامه‌های شخصیت

• بررسی تاریخچه زندگی و روابط بین‌فردی

• رد سایر اختلالات روان‌پزشکی مانند اسکیزوفرنی

تشخیص افتراقی از سایر اختلالات مهم است چون نحوه درمان و پیش‌آگهی متفاوت خواهد بود.

تأثیر اختلال شخصیت اسکیزوئید بر زندگی فردی و اجتماعی

افراد مبتلا به SPD معمولاً در برقراری روابط عاطفی و دوستانه مشکل دارند و تمایل دارند تنها باشند. این وضعیت ممکن است باعث:

• انزوای اجتماعی و تنهایی

• مشکلات شغلی به دلیل عدم توانایی در کار تیمی

• احساس بیگانگی و گاه افسردگی

• کاهش کیفیت زندگی

با این حال، برخی بیماران از سبک زندگی خود راضی هستند و نیازی به تغییر احساس نمی‌کنند.

درمان اختلال شخصیت اسکیزوئید

درمان SPD چالش‌برانگیز است زیرا بیماران معمولاً درخواست کمک ندارند و تمایلی به روابط درمانی ندارند. با این حال، روش‌های مختلفی می‌توانند کمک‌کننده باشند:

 روان‌درمانی

• روان‌درمانی حمایتی: ایجاد فضای امن برای ابراز احساسات

• رفتاردرمانی شناختی (CBT): کمک به فرد برای شناخت افکار و الگوهای رفتاری منفی

• روان‌درمانی بین‌فردی: بهبود مهارت‌های ارتباطی و روابط اجتماعی

• درمان طرح‌واره‌ای: تغییر باورهای اساسی نادرست درباره خود و دیگران

 دارودرمانی

داروها معمولاً برای درمان علائم همراه مانند اضطراب یا افسردگی استفاده می‌شوند، زیرا دارویی خاص برای SPD وجود ندارد.

 حمایت‌های اجتماعی و آموزش مهارت‌ها

کمک به فرد برای شرکت در فعالیت‌های اجتماعی به صورت تدریجی و آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

چالش‌ها و پیش‌آگهی

پیش‌آگهی SPD معمولاً بهتر از اختلالات شخصیت خوشه B است، اما مشکلات ناشی از انزوا و عدم تعامل اجتماعی می‌تواند منجر به عواقب منفی شود. چالش اصلی درمان، انگیزه کم بیماران برای تغییر و حضور در جلسات درمانی است.

نتیجه‌گیری

اختلال شخصیت اسکیزوئید یک اختلال پیچیده و کمتر شناخته شده است که بر زندگی فردی و اجتماعی مبتلایان تأثیر می‌گذارد. شناخت دقیق ویژگی‌ها و علل آن، همراه با رویکردهای درمانی متناسب، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند. به رغم چالش‌ها، با حمایت روان‌شناختی و اجتماعی مناسب، امکان مدیریت موفق این اختلال وجود دارد.