خواب، یکی از پدیده‌های پیچیده و شگفت‌انگیز است که در طول تاریخ توجه بسیاری از دانشمندان، فیلسوفان، و روانشناسان را به خود جلب کرده است. یکی از جنبه‌های مهم و پر ابهام خواب، ارتباط آن با رویاهاست. خواب دیدن، به ویژه در مرحله خاصی از خواب به نام REM (Rapid Eye Movement)، یکی از موضوعات مورد توجه در پژوهش‌های روانشناختی و زیست‌شناختی است. در این مقاله، به بررسی ارتباط بین خواب REM و خواب دیدن پرداخته می‌شود، و به تحلیل ویژگی‌ها، فرآیندهای فیزیولوژیکی، و دلایل روانشناختی این پدیده می‌پردازیم.

 خواب و مراحل آن

خواب به طور کلی به پنج مرحله تقسیم می‌شود که در طول شب به طور مداوم تکرار می‌شود. این مراحل شامل چهار مرحله خواب غیر REM و یک مرحله خواب REM هستند.

مرحله 1 (خواب سبک): در این مرحله، فرد به آرامی وارد خواب می‌شود و فعالیت مغزی کاهش می‌یابد.

مرحله 2: این مرحله کمی عمیق‌تر است و فرد به طور کامل به خواب فرو می‌رود.

مرحله 3 و 4 (خواب عمیق): این مراحل که به نام خواب دلتا نیز شناخته می‌شوند، به عمیق‌ترین مرحله خواب اشاره دارند و در آنها بدن در حالت ترمیمی و بازسازی قرار می‌گیرد.

مرحله REM: این مرحله در آن فعالیت مغزی مشابه به بیداری است، اما بدن در حال فلج است تا فرد نتواند حرکات غیرارادی در خواب انجام دهد.

 خواب REM و ویژگی‌های آن

خواب REM به عنوان مرحله‌ای از خواب شناخته می‌شود که در آن بیشترین میزان رؤیاها به وقوع می‌پیوندند. این مرحله اولین بار در دهه 1950 توسط دانشمندان کشف شد. در این مرحله، حرکت سریع چشم‌ها از ویژگی‌های مشخص آن است. در طول خواب REM، افراد به سرعت و به طور نامنظم چشم‌های خود را حرکت می‌دهند، در حالی که بدنشان در حالت فلج عضلانی قرار دارد تا از انجام حرکات ناخواسته جلوگیری شود. این مرحله در هر چرخه خواب حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از زمان خواب را شامل می‌شود.

از ویژگی‌های دیگر خواب REM می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فعالیت مغزی مشابه بیداری: در این مرحله، فعالیت الکتریکی مغز به شدت افزایش می‌یابد و مغز تقریباً به همان میزان که در هنگام بیداری فعال است، فعالیت می‌کند.

• حرکات سریع چشم‌ها: در این مرحله، چشم‌ها به سرعت در جهت‌های مختلف حرکت می‌کنند که به آن حرکات سریع چشم‌ها می‌گویند.

• فلج عضلانی: عضلات بزرگ بدن به طور موقت فلج می‌شوند تا از انجام حرکات ناخواسته که ممکن است در اثر رویاهای زندگی واقعی رخ دهند، جلوگیری شود.

 فرآیند خواب و رویاها

رویاها به عنوان بخشی از تجربه خواب، اغلب در مراحل REM اتفاق می‌افتند. در واقع، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ۷۰ تا ۹۰ درصد از تمام رویاها در طول خواب REM رخ می‌دهند. اما چرا خواب REM این‌قدر با خواب دیدن مرتبط است؟

نقش مغز در تولید رویاها:

در طول خواب REM، فعالیت مغزی به شدت افزایش می‌یابد. به ویژه نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیشانی (prefrontal cortex) که مسئول تصمیم‌گیری و تفکر منطقی است، در این مرحله کمتر فعال است. در عوض، بخش‌های دیگر مغز، مانند آمیگدال (amygdala) که مسئول پردازش هیجانات است، بیشتر فعال می‌شوند. این تغییرات در فعالیت مغز می‌توانند توضیح دهند که چرا رویاها اغلب احساسی، بی‌منطق و گاهی آشفته هستند.

نظریه‌های مختلف درباره ماهیت رویاها:

محققان و دانشمندان نظریات مختلفی در مورد معنای رویاها و علت وقوع آنها ارائه داده‌اند. برخی از این نظریات عبارتند از:

• نظریه پردازش اطلاعات: این نظریه معتقد است که رویاها نوعی ابزار برای پردازش و سازمان‌دهی اطلاعات هستند. مغز در طول خواب REM، داده‌ها و تجارب روزانه را بررسی و دسته‌بندی می‌کند تا در حافظه بلندمدت ذخیره شوند.

• نظریه نظریه‌ی فعال‌سازی-سیناپسی: طبق این نظریه، مغز در خواب REM به طور فعال خاطرات و تجربیات را بازآفرینی می‌کند تا به آنها معنا بدهد. در این فرآیند، مغز به تلاش برای برقراری ارتباط میان اطلاعات پراکنده و به هم ریخته می‌پردازد.

• نظریه روان‌کاوی (فروید): فروید معتقد بود که رویاها نمایانگر خواسته‌ها، آرزوها و تضادهای ناخودآگاه فرد هستند. طبق این نظریه، رویاها ابزارهایی برای تسکین تنش‌های روانی هستند که در بیداری نمی‌توانند به طور مستقیم بیان شوند.

خواب REM و ارتباط آن با احساسات و هیجانات

خواب REM و رویاها نقش مهمی در پردازش هیجانات دارند. در واقع، در طول خواب REM، مغز به طور ویژه به پردازش و تنظیم احساسات و عواطف پرداخته و ممکن است به فرد کمک کند تا تجربیات احساسی و روانی روز را بهتر مدیریت کند. این موضوع نشان می‌دهد که خواب REM می‌تواند به تعادل روانی فرد کمک کند و به عنوان یک ابزار برای درمان استرس و اضطراب عمل کند.

برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که خواب REM می‌تواند به فرد در پردازش و فراموش کردن تجربیات استرس‌زا کمک کند. همچنین در درمان اختلالات روحی مانند افسردگی، اضطراب و استرس پس از سانحه (PTSD)، خواب REM نقش حیاتی دارد.

 تحقیقات و یافته‌ها درباره ارتباط خواب REM و رویاها

تحقیقات نشان داده‌اند که اگر خواب REM به طور مصنوعی از فرد قطع شود، تأثیرات روانی منفی ایجاد می‌شود. در بسیاری از مطالعات، افرادی که خواب REM خود را از دست می‌دهند، به سرعت نشانه‌های اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند. همچنین، رویاهایی که در خواب REM رخ می‌دهند، به طور معمول از نظر هیجانی شدیدتر از دیگر خواب‌ها هستند و ممکن است مفاهیم عمیقی را در خود جای دهند.

در برخی از تحقیقات، نشان داده شده است که پس از خواب REM، افراد بهتر می‌توانند احساسات خود را شفاف‌تر درک کنند و آنها را به درستی بیان کنند. بنابراین، خواب REM نه تنها به خواب فرد کمک می‌کند، بلکه به رشد روانی و عاطفی نیز مرتبط است.

 اختلالات مرتبط با خواب REM

چندین اختلال خواب وجود دارد که می‌توانند بر خواب REM و رویاها تأثیر بگذارند:

• اختلال رفتار خواب REM (RBD): در این اختلال، افراد در هنگام خواب REM قادر به حفظ فلج عضلانی خود نیستند و ممکن است در خواب به طور فیزیکی حرکات غیر ارادی انجام دهند. این اختلال می‌تواند باعث آسیب به خود فرد یا اطرافیانش شود.

• بی‌خوابی: افرادی که دچار بی‌خوابی هستند ممکن است خواب REM کافی نداشته باشند و در نتیجه کیفیت خواب و رویاهایشان کاهش یابد.

• قطع خواب REM: در برخی از شرایط پزشکی یا تحت تأثیر داروها، خواب REM ممکن است کاهش یابد که به نوبه خود می‌تواند تأثیرات منفی بر روان فرد بگذارد.

 نتیجه‌گیری

در نهایت، ارتباط بین خواب REM و خواب دیدن به عنوان یکی از پیچیده‌ترین موضوعات در علم خواب شناخته می‌شود. خواب REM با افزایش فعالیت مغزی و حرکت سریع چشم‌ها، در پردازش اطلاعات، هیجانات و ذخیره‌سازی خاطرات نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه بر این، رویاها که به طور عمده در این مرحله از خواب اتفاق می‌افتند، می‌توانند ابزارهایی برای تنظیم هیجانات، یادآوری خاطرات و حتی حل مسائل روانی باشند.

پژوهش‌های بیشتر در این زمینه می‌تواند به درک بهتر از چگونگی عملکرد خواب REM و رابطه آن با سلامت روان کمک کند و راهکارهایی برای درمان اختلالات خواب و روانی ارائه دهد.