دستگاه گوارش انسان یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های بدن است که وظیفه هضم، جذب و دفع مواد غذایی را بر عهده دارد. این سیستم شامل ارگان‌هایی چون دهان، مری، معده، روده کوچک و بزرگ، کبد، صفرا و پانکراس است. عملکرد دستگاه گوارش تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد، از جمله رژیم غذایی، وضعیت سلامتی، عوامل محیطی و داروها. داروها می‌توانند اثرات مثبت یا منفی بر عملکرد دستگاه گوارش داشته باشند.

 تأثیر داروها بر حرکات دستگاه گوارش

حرکات دستگاه گوارش توسط سیستم عصبی و ماهیچه‌های صاف کنترل می‌شوند. بسیاری از داروها می‌توانند این حرکات را تحت تأثیر قرار دهند:

الف) داروهای تسریع‌کننده حرکات گوارشی

• پروکینتیک‌ها: این دسته از داروها، مانند متوکلوپرامید و دومپریدون، حرکات دستگاه گوارش را تسریع می‌کنند. آن‌ها عمدتاً برای درمان اختلالات تخلیه معده، رفلاکس معده به مری و یبوست استفاده می‌شوند.
• داروهای ملین: برخی ملین‌ها مانند لاکتولوز و بیزاکودیل باعث افزایش حرکات روده می‌شوند و در درمان یبوست مؤثر هستند.

ب) داروهای کندکننده حرکات گوارشی

• داروهای ضداسهال: لوپرامید و دیفنوکسیلات از جمله داروهایی هستند که با کاهش حرکات روده، اسهال را درمان می‌کنند.
• مواد مخدر (اوپیوئیدها): داروهایی مانند مورفین و کدئین می‌توانند باعث کند شدن حرکات روده و در نتیجه یبوست شوند.

تأثیر داروها بر ترشحات گوارشی

ترشحات گوارشی شامل اسید معده، آنزیم‌های گوارشی و مخاط محافظتی هستند که نقشی حیاتی در هضم و محافظت از دستگاه گوارش دارند.

الف) مهارکننده‌های ترشحات اسیدی

• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs): مانند امپرازول و پنتوپرازول، این داروها تولید اسید معده را مهار می‌کنند و برای درمان بیماری‌هایی مانند رفلاکس معده به مری و زخم معده استفاده می‌شوند.
• آنتاگونیست‌های گیرنده H2: مانند رانیتیدین و فاموتیدین نیز با کاهش ترشح اسید معده در درمان بیماری‌های مشابه مؤثر هستند.

ب) تحریک‌کننده‌های ترشحات

• برخی داروها مانند پروکینتیک‌ها می‌توانند ترشحات آنزیمی و مخاطی را افزایش دهند که در بهبود عملکرد گوارشی مؤثر است.

ج) تأثیرات منفی

• مصرف طولانی‌مدت داروهای مهارکننده اسید معده ممکن است به کاهش جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، آهن و ویتامین B12 منجر شود.

 تأثیر داروها بر میکروبیوم روده

میکروبیوم روده نقش مهمی در حفظ سلامتی دستگاه گوارش و سیستم ایمنی دارد. داروها می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم ترکیب میکروبیوم روده را تغییر دهند:

الف) آنتی‌بیوتیک‌ها

• آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن باکتری‌های بیماری‌زا، باکتری‌های مفید روده را نیز از بین می‌برند. این تغییر می‌تواند به مشکلاتی مانند اسهال مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک، رشد بیش از حد باکتری‌ها (SIBO) و عفونت‌های کلستریدیوم دیفیسیل منجر شود.

ب) داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)

• مصرف طولانی‌مدت این داروها، مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک، می‌تواند باعث آسیب به مخاط روده و تغییر در میکروبیوم شود.

ج) داروهای پروبیوتیک

• این داروها حاوی باکتری‌های مفید هستند و می‌توانند میکروبیوم روده را بازسازی کنند. پروبیوتیک‌ها اغلب برای پیشگیری یا درمان اسهال و مشکلات مرتبط با میکروبیوم استفاده می‌شوند.

 آسیب‌های دارویی به مخاط دستگاه گوارش

بسیاری از داروها می‌توانند باعث آسیب به مخاط دستگاه گوارش شوند:

الف) داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)

• این داروها با مهار پروستاگلاندین‌ها، که نقش محافظتی برای مخاط معده دارند، می‌توانند منجر به زخم معده، خونریزی گوارشی و التهاب شوند.

ب) داروهای شیمی‌درمانی

• شیمی‌درمانی اغلب باعث التهاب مخاط دهان (موکوزیت)، تهوع و استفراغ می‌شود. این عوارض ناشی از تأثیر مستقیم داروها بر سلول‌های با سرعت تکثیر بالا در دستگاه گوارش هستند.

ج) الکل و سیگار

• الکل و سیگار، که گاه به عنوان حامل دارویی یا عادت همراه با داروها مصرف می‌شوند، می‌توانند تأثیرات مضری بر مخاط دستگاه گوارش داشته باشند.

 تأثیر داروها بر جذب مواد مغذی

برخی داروها می‌توانند جذب مواد مغذی را مختل کنند:

الف) داروهای مهارکننده اسید معده

• همان‌طور که اشاره شد، کاهش اسید معده می‌تواند جذب ویتامین B12، کلسیم و آهن را مختل کند.

ب) داروهای کاهش‌دهنده چربی

• داروهایی مانند ارلیستات با کاهش جذب چربی می‌توانند منجر به کمبود ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) شوند.

ج) داروهای کاهنده قند خون

• برخی داروهای دیابت نوع 2، مانند متفورمین، می‌توانند جذب ویتامین B12 را کاهش دهند.

 عوارض گوارشی ناشی از داروها

الف) تهوع و استفراغ

• بسیاری از داروها، به‌ویژه شیمی‌درمانی، آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها، می‌توانند باعث تحریک گیرنده‌های مغزی و ایجاد تهوع و استفراغ شوند.

ب) یبوست

• مواد مخدر، آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم و برخی داروهای ضدافسردگی می‌توانند یبوست ایجاد کنند.

ج) اسهال

• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای کاهش‌دهنده قند خون (مانند متفورمین) و برخی ملین‌ها می‌تواند منجر به اسهال شود.

 مدیریت اثرات داروها بر دستگاه گوارش

برای کاهش اثرات منفی داروها بر دستگاه گوارش، می‌توان اقدامات زیر را در نظر گرفت:

مصرف داروها طبق تجویز پزشک: از مصرف خودسرانه داروها اجتناب کنید.

مصرف داروها همراه با غذا: برخی داروها بهتر است با غذا مصرف شوند تا تحریک دستگاه گوارش کاهش یابد.

استفاده از مکمل‌ها: در صورت نیاز به داروهای مهارکننده اسید معده یا کاهش‌دهنده چربی، از مکمل‌های مناسب برای جبران کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی استفاده کنید.

مصرف پروبیوتیک‌ها: استفاده از پروبیوتیک‌ها برای حفظ سلامت میکروبیوم روده مؤثر است.

نتیجه‌گیری

داروها می‌توانند اثرات مثبت و منفی متعددی بر عملکرد دستگاه گوارش داشته باشند. شناخت این اثرات و مدیریت صحیح آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. همکاری نزدیک بین بیمار و پزشک برای تنظیم دوز و نوع داروها می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض گوارشی جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد

۲۹ دی ۱۴۰۳ ۱۴:۳۵