قند مرزی چیست؟ قند مرزی یا به عبارتی پیش دیابت به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سطح گلوکز خون فرد بالاتر از میزان طبیعی است، اما هنوز به حدی نرسیده که بتوان آن را دیابت نوع ۲ دانست. این وضعیت معمولاً به عنوان هشداری برای خطر ابتلا به دیابت در آینده در نظر گرفته می‌شود. در واقع، قند مرزی مرحله‌ای است که بدن شروع به نشان دادن نشانه‌های مقاومت به انسولین می‌کند، اما هنوز به طور کامل از کنترل خارج نشده است. در این حالت، تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌تواند مانع از تبدیل این وضعیت به دیابت نوع ۲ شود. انتخاب متخصصی در تهران که با دانش و تجربه کافی در زمینه دیابت آشنا باشد، نقش تعیین‌کننده‌ای در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض جدی دارد. پزشکان دکتر دیابت تهران سایت دکترتو یا هر سایت دیگری میتوانند در این ارتباط به شما مشاوره دهند

نشانه های قند لب مرز یا پیش دیابت

بعد از آنکه دریافتید پیش دیابت چیست، باید بدانید که پیش دیابت یک مرحله مهم است که ممکن است بدون علائم واضح شروع شود، اما شناسایی زودهنگام نشانه‌های آن می‌تواند در جلوگیری از تبدیل آن به دیابت نوع ۲ مؤثر باشد. از علائم قند لب مرز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. افزایش تشنگی (پلی‌دپسیا)

افزایش تشنگی یکی از علائم رایج در افرادی است که دچار قند مرزی هستند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون بالا می‌رود و کلیه‌ها به دلیل تلاش برای دفع گلوکز اضافی از طریق ادرار، میزان آب بیشتری از دست می‌دهند. در نتیجه، فرد بیشتر از معمول تشنه می‌شود و نیاز به نوشیدن مایعات دارد. اگر این علامت به طور مداوم مشاهده شود، می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات در سطح گلوکز خون باشد.

2. خستگی (پلی‌فیجی)

افرادی که دچار قند مرزی هستند، اغلب احساس خستگی مفرط و کمبود انرژی می‌کنند. علت این خستگی‌ها به دلیل کاهش حساسیت بدن به انسولین است. در این وضعیت، سلول‌ها نمی‌توانند به درستی از گلوکز موجود در خون برای تولید انرژی استفاده کنند و در نتیجه فرد احساس کسالت و خستگی می‌کند. این احساس می‌تواند روزها و هفته‌ها ادامه یابد و باعث کاهش توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزانه شود.

3. تکرر ادرار (پلی‌اوریا)

در شرایط قند مرزی، بدن تلاش می‌کند تا گلوکز اضافی را از طریق ادرار دفع کند. این فرآیند باعث می‌شود که فرد بیشتر از معمول به دستشویی برود و بدن مقدار ادرار بیشتری تولید کند. تکرر ادرار ممکن است در شب به ویژه آزاردهنده باشد و فرد را از خواب راحت محروم کند.

4. تاری دید

بالا بودن سطح گلوکز خون می‌تواند به تغییرات در ترکیب مایع چشم منجر شود. این تغییرات ممکن است موجب تاری دید یا احساس مبهم بودن در دید فرد شود. این علامت، هرچند معمولاً در مراحل اولیه قند مرزی محسوس نیست، اما در طول زمان نشانه‌‌ای مهم و جدی است.

5. کندی در بهبود زخم‌ها

کندی در بهبود زخم‌ها یکی دیگر از علائم شایع در قند مرزی است. سطح گلوکز بالای خون به تدریج بر روی سیستم ایمنی بدن تاثیر منفی می‌گذارد و این می‌تواند سرعت روند بهبود جراحت‌ها را کاهش دهد. در انی وضع بدن قادر به استفاده مؤثر از گلوکز به عنوان منبع انرژی برای ترمیم بافت‌ها نخواهد بود.

6. تغییرات در پوست و عفونت‌های مکرر

افرادی که دچار قند مرزی هستند، استعداد زیادی برای ابتلا به عفونت‌های پوستی، قارچی و سایر عفونت‌های ناشی از سیستم ایمنی ضعیف‌تر دارند. این افراد ممکن است متوجه شوند که برخی از عفونت‌ها مانند برفک یا جوش‌های چرکی به سختی درمان می‌شوند.

7. کاهش وزن بدون دلیل مشخص

در برخی از افراد مبتلا به قند مرزی، ممکن است به رغم اشتهای طبیعی، وزن بدن کاهش یابد. این کاهش وزن می‌تواند به دلیل استفاده ناکافی بدن از گلوکز برای تولید انرژی باشد، به طوری که بدن به چربی و عضلات موجود برای تأمین انرژی نیاز پیدا می‌کند.

قند لب مرز چه عددی است؟

برای تشخیص پیش دیابت یا قند لب مرز، معیارهای مشخص و دقیق علمی وجود دارد که پزشکان از آن‌ها برای ارزیابی وضعیت گلوکز خون استفاده می‌کنند. اولین معیار، گلوکز خون ناشتا است. اگر سطح گلوکز خون فرد پس از حداقل 8 ساعت ناشتایی بین 100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، به این وضعیت پیش دیابت گفته می‌شود. این محدوده نشان‌دهنده افزایش جزئی در سطح گلوکز خون است که هنوز به اندازه‌ای نیست که تشخیص دیابت نوع 2 را به دنبال داشته باشد، اما برای مراقبت‌های بهداشتی لازم است.

معیار دیگر، آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) است. در این آزمایش، فرد ابتدا گلوکز خوراکی مصرف می‌کند و سپس سطح گلوکز خون او در زمان‌های مختلف اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح گلوکز خون فرد پس از 2 ساعت بیش از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد به معنای پیش دیابت است.

آزمایش هموگلوبین A1C نیز می‌تواند اطلاعات مهمی ارائه دهد. این آزمایش میزان میانگین قند خون فرد را در طول 2 تا 3 ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند. اگر مقدار هموگلوبین A1C فرد بین 5.7% تا 6.4% شود، می‌تواند نشانه‌ای از پیش دیابت باشد، زیرا نشان‌دهنده افزایش متوسط در سطح گلوکز خون در بلندمدت است.

علاوه بر این معیارهای آزمایشگاهی، باید به این نکته توجه داشت که عوامل مختلفی می‌توانند بر نتایج آزمایش‌ها تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال، استرس می‌تواند سطح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول را افزایش دهد که این هورمون‌ها می‌توانند باعث افزایش موقت گلوکز خون شوند. عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی نیز می‌توانند باعث تغییرات موقت در سطح گلوکز خون شوند، زیرا بدن برای مقابله با عفونت‌ها و التهابات نیاز به تولید بیشتر گلوکز دارد. حتی داروها نیز می‌توانند بر نتایج آزمایش‌ها تأثیر بگذارند؛ برخی داروها مانند استروئیدها و داروهای ضد افسردگی ممکن است باعث افزایش سطح گلوکز خون شوند.

علت پیش دیابت

همان‌طور که گفته شد، پیش دیابت زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون فرد بالاتر از حد طبیعی باشد، اما هنوز به حدی نرسیده که تشخیص دیابت نوع 2 داده شود. این وضعیت می‌تواند به دلیل مشکلات مختلفی در بدن به وجود آید که در ادامه به تشریح آن‌ها خواهیم پرداخت.

1. اختلال در حساسیت به انسولین

اختلال در حساسیت به انسولین یکی از علل اصلی پیش دیابت است. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و وظیفه دارد گلوکز (قند خون) را به داخل سلول‌ها منتقل کند تا به عنوان انرژی مصرف شود. در افراد مبتلا به پیش دیابت، بدن دیگر نمی‌تواند به طور مؤثر از انسولین استفاده کند. به عبارت دیگر، سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند و بنابراین، میزان گلوکز خون بالا می‌رود. این وضعیت به تدریج منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود. لوزالمعده در ابتدا تلاش می‌کند تا با تولید بیشتر انسولین، این مشکل را جبران کند، اما به مرور زمان، توانایی تولید انسولین نیز کاهش پیدا می‌کند و این امر به بروز پیش دیابت منجر می‌شود.

2. عوامل ژنتیکی و ارثی

عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در ایجاد پیش دیابت دارند. اگر یک فرد دارای سابقه خانوادگی دیابت نوع 2 باشد، احتمال اینکه به پیش دیابت دچار شود بیشتر است. برخی از افراد ممکن است از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به مقاومت به انسولین یا مشکلات متابولیکی باشند که این امر می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به پیش دیابت شود. علاوه بر این، برخی ژن‌ها ممکن است تأثیرات منفی بر نحوه پردازش گلوکز توسط بدن بگذارند که نتیجه آن بالا رفتن سطح گلوکز خون است. این زمینه‌های ژنتیکی می‌توانند در کنار عوامل محیطی و رفتاری، خطر پیش دیابت را افزایش دهند.

3. سبک زندگی و عوامل محیطی

سبک زندگی یکی دیگر از علل اصلی بروز پیش دیابت است. رژیم غذایی ناسالم، کمبود فعالیت بدنی و اضافه وزن از عوامل کلیدی هستند که به شدت با پیش دیابت مرتبط‌‌اند. مصرف زیاد غذاهای فراوری‌شده، غذاهای پرچرب و شیرین می‌تواند باعث افزایش وزن و بالا رفتن سطح گلوکز خون شود. همچنین، کمبود فعالیت بدنی موجب کاهش حساسیت به انسولین می‌شود و باعث می‌شود بدن نتواند به درستی از گلوکز استفاده کند. این عوامل، به ویژه هنگامی که با هم ترکیب می‌شوند، باعث می‌شوند که فرد در معرض خطر پیش دیابت قرار گیرد. از طرفی، استرس و خواب ناکافی نیز می‌توانند بر هورمون‌های مرتبط با گلوکز تأثیر گذاشته و روند متابولیک بدن را مختل کنند که خود عامل دیگری برای بروز پیش دیابت است.

در مجموع، پیش دیابت نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، و سبک زندگی است که در کنار هم باعث اختلال در پردازش گلوکز و مقاومت به انسولین می‌شوند؛ بنابراین، آگاهی از این عوامل و انجام اقدامات پیشگیرانه مانند تغییرات در رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم و مدیریت استرس می‌تواند از بروز دیابت نوع 2 جلوگیری کند و در مراحل ابتدایی پیش دیابت آن را کنترل کند.

قند لب مرز در بارداری (گلوکز بالا در بارداری)

قند لب مرز در بارداری به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سطح قند خون مادر باردار بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز به اندازه‌ای نیست که دیابت بارداری تشخیص داده شود. این وضعیت اغلب به دلیل مقاومت بدن به انسولین در دوران بارداری رخ می‌دهد که باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. عوامل مختلفی مانند چاقی، سابقه دیابت در خانواده، سن بالا و سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی می‌توانند خطر ابتلا به قند لب مرز را افزایش دهند.

تشخیص این وضعیت معمولاً از طریق آزمایش تحمل گلوکز خوراکی انجام می‌شود که در آن سطح گلوکز خون مادر پس از مصرف یک نوشیدنی گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح قند خون بعد از 2 ساعت بین 140 تا 199 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، به پیش دیابت بارداری یا قند لب مرز بارداری گفته می‌شود. این وضعیت باید به دقت تحت نظر پزشک قرار گیرد زیرا می‌تواند پیامدهای منفی برای مادر و جنین داشته باشد، مانند افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 برای مادر و مشکلاتی برای جنین مانند وزن بالای غیرطبیعی و مشکلات تنفسی.

مدیریت قند لب مرز در بارداری شامل تغییرات در رژیم غذایی و فعالیت بدنی است. کاهش وزن، مصرف غذاهای کم‌کربوهیدرات و پر از فیبر و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند. در صورت لزوم، داروهایی مانند انسولین برای کنترل سطح گلوکز تجویز می‌شوند. پیگیری منظم وضعیت قند خون و انجام آزمایش‌های مکرر در دوران بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا خطرات مربوط به قند لب مرز به حداقل برسد.

رژیم غذایی برای قند لب مرز

مدیریت رژیم غذایی در شرایط قند لب مرز برای حفظ سطح سالم قند خون و جلوگیری از پیشرفت آن بسیار حیاتی است. در این شرایط، توجه به نوع کربوهیدرات‌ها و نحوه مصرف آن‌ها مهم است. غذاهایی که شاخص گلیسمی پایین دارند و سرشار از فیبر هستند، می‌توانند به کنترل قند خون کمک کنند و از بروز نوسانات ناخواسته قند خون جلوگیری کنند.

با مصرف مواد غذایی که دارای شاخص گلیسمی پایین هستند، بدن به تدریج قند موجود در آن‌ها را جذب می‌کند که باعث جلوگیری از افزایش سریع و ناگهانی سطح قند خون می‌شود. نمونه‌هایی از این غذاها عبارت‌اند از سبزیجات غیرنشاسته‌ای مانند اسفناج، کلم و کدو، میوه‌های کم قند مانند توت‌ها، سیب و گلابی و غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، جو دو سر و کینوا. این مواد غذایی علاوه بر کنترل قند خون، به حفظ سلامت گوارشی نیز کمک می‌کنند ؛ زیرا فیبر به تنظیم عملکرد روده‌ها کمک می‌کند.

فیبر موجود در مواد غذایی به تنظیم سطح قند خون و افزایش حس سیری کمک می‌کند که این امر در کاهش مصرف غذاهای پرکربوهیدرات و پرقند مؤثر است. حبوبات مانند لوبیا، عدس، و نخود، و همچنین مغزها و دانه‌ها مانند بادام، گردو و دانه چیا منابع بسیار خوبی از فیبر هستند. مصرف این مواد غذایی نه تنها به حفظ قند خون در محدوده سالم کمک می‌کند، بلکه از بروز مشکلات گوارشی نیز جلوگیری می‌کند.

یکی از اصول اصلی در رژیم غذایی افراد با قند لب مرز این است که از مصرف مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و قندهای ساده خودداری کنند. این مواد غذایی، مانند نان سفید، کیک‌ها، شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های شیرین و انواع فست‌فودها، باعث افزایش سریع سطح قند خون می‌شوند؛ بنابراین باید به‌طور کامل از مصرف این گونه مواد پرهیز کرد و ترجیحاً از منابع طبیعی و سالم کربوهیدرات استفاده شود.

در رژیم غذایی برای مدیریت قند لب مرز، استفاده از چربی‌های سالم مانند چربی‌های موجود در روغن زیتون، آووکادو و ماهی‌های چرب مانند سالمون نیز توصیه می‌شود. این چربی‌ها نه تنها به بهبود سلامت قلب و عروق کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند در کنترل قند خون نیز مفید باشند. مصرف این چربی‌ها به‌طور متعادل، در کنار پروتئین‌های گیاهی و حیوانی با کیفیت، به حفظ انرژی در طول روز و جلوگیری از گرسنگی‌های ناگهانی کمک می‌کند.

رژیم غذایی برای مدیریت قند لب مرز باید به گونه‌ای باشد که از مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین، غنی از فیبر و بدون قندهای تصفیه‌شده تشکیل شده باشد. علاوه بر این، تغییرات در سبک زندگی مانند افزایش فعالیت بدنی و پیگیری منظم سطح قند خون نیز نقش مهمی در مدیریت این وضعیت ایفا می‌کنند. توصیه می‌شود که این برنامه غذایی تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه تنظیم و پیگیری شود تا به بهترین نتیجه ممکن دست یابید.