به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، این در حالی است که مهم‌ترین عامل توسعه کشاورزی، امنیت خاک کشاورزی است و خوشبختانه کشور از تنوع زیادی در این زمینه برخوردار است به‌گونه‌ای که می‌تواند کمبودهای دیگر را پوشش دهد، به شرط اینکه بتوانیم بر بحران فرسایش خاک غلبه کنیم؛ بحرانی که در ایران بسیار جدی است. در مدت ٣٠ سال گذشته ، فرسایش خاک در ایران ۴۰۰ درصد افزایش یافته و این در حالی است که میانگین مستقیم فرسایش خاک به حدود ١٥,٤تن در هکتار رسیده که سه برابر متوسط قاره آسیا است.
به این اعداد توجه کنید: طبق آمار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، ۸۳ درصد از مساحت کشور به منابع طبیعی اختصاص دارد. در واقع بیش از ۱۴ میلیون هکتار جنگل، ۳۰ میلیون هکتار اراضی بیابانی و حدود ۸۴ میلیون هکتار مراتع در سطح کشور وجود دارد. طبق اظهارات سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، با روند فعلی بهره‌برداری از خاک، سالانه شاهد فرسایش بیش از دو میلیارد تن خاک در کشور خواهیم بود.
منبع ارزشمندی به نام خاک
خاک منبع ارزشمندی است که باید به دقت مدیریت شود، زیرا به راحتی آسیب می‌بیند، شسته می‌شود یا از بین می‌رود. اگر خاک را بشناسیم و آن را به درستی مدیریت کنیم، از تخریب یکی از اجزای اساسی محیط‌زیست و امنیت غذایی جلوگیری خواهیم کرد، چرا که خاک جزو منابع تجدیدناپذیر به شمار می‌رود و هر ١سانتی‌متر از خاک سطحی حاصلخیز در شرایط مختلف آب و هوایی بین ١٠٠ تا یک هزار سال طول می‌کشد که تشکیل شود.
منابع خاک مدیریت نشود با مشکل جدی روبه رو می شویم
حسن وحید، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، با تأکید بر وجود پتانسیل و قابلیت‌های بسیار خوب در کشور می‌گوید: اگر منابع آبی و خاکی مدیریت نشود قطعا با مشکل جدی مواجه خواهیم شد و این موضوع در میان‌مدت باعث بحران می‌شود. به‌گفته وحید، براساس تجربیات به‌دست‌آمده، اگر بخواهیم گام‌های اساسی در جهت حفظ و احیای منابع طبیعی و کشاورزی کشور برداریم ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی وجود دارد که می‌تواند کشور را از بحران عبور دهد.
طبق اظهارات سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، کشور فقط با ناترازی گاز و برق مواجه نیست. بلکه با ناترازی آب و خاک که ناشی از استفاده نادرست آنها است روبه‌رو هستیم، چرا که کشاورزی و وضعیت خاک است که امنیت غذایی ما را تامین می‌کند و این موضوع بسیار حیاتی و بااهمیت است.
فرسایش خاک در کشور ١٥,٤ تن در هکتار در سال
براساس آمار رسمی سازمان منابع طبیعی، اکنون متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۵.۴ تن در هکتار در سال است؛ این عدد بیش از نرم جهانی سطح فرسایش خاک است و اگر برنامه مدون و جامعی برای جلوگیری از فرسایش خاک تدوین نشود، سالانه بیش از دو میلیارد تن خاک در سطح مراتع و جنگل‌ها و زمین‌های کشاورزی فرسایش خواهد یافت.
وحید یکی از مهم‌ترین دلایل فرسایش خاک را ضعیف شدن و ناپایدار شدن مراتع، بیابانی شدن مراتع، استفاده بیش از حد سرزمین و افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی می‌داند. او اضافه می‌کند که طبق داده‌های علمی، هر سانتی‌متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی بین ١٠٠تا هزار سال زمان می‌برد تا دوباره ساخته شود.
کانون فعال ریزگردها
براساس آمار سازمان منابع طبیعی ایران، هم‌اکنون بیش از ۴۰ میلیون هکتار از مراتع کشور جزو مراتع درجه سه و ضعیف محسوب می‌شود که اگر چاره‌ای برای آن اندیشیده نشود، این ۴۰ میلیون هکتار به ۳۰ میلیون هکتار بیابان‌های کشور اضافه خواهد شد. سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور همچنین می‌گوید: هم‌اکنون ۱۵ میلیون هکتار از سطح بیابان‌های کشور کانون فعال ریزگردها هستند که اگر در سیاستگذاری‌ها به آن نپردازیم باید در سال‌های آینده شاهد افزایش کانون ریزگردها در کشور باشیم.
آبخیزداری فرسایش خاک را به عقب می‌اندازد
صفدر نیازی شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهادکشاورزی، نیز بر این باور است که با اجرای عملیات آبخیزداری می‌توان تا ٥٠درصد از فرسایش خاک در کشور جلوگیری کرد. وی می‌گوید: از ١٥,٤تن فرسایش خاک در کشور حدود ١٠تا ١١تن مربوط به فرسایش آبی است، به این معنا که آبیاری اشتباه و یا بارندگی‌های سیل‌آسا سبب از بین رفتن خاک می‌شود؛ لطمه‌ای که با اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌توان این آسیب را تا ٥٠درصد کاهش داد.
به‌گفته وی، صدها سال زمان می‌برد تا یک سانتی‌متر خاک تولید شود، عنصری که بستر ١٢٥میلیون تن محصول کشاورزی است و تامین‌کننده امنیت غذایی کشور، اما همین خاک، تحت‌تأثیر عواملی همچون تخریب پوشش گیاهی و فعالیت‌های صنعتی حدود ٧٠سال است که روند فرسایشی‌اش اوج گرفته و امروزه میانگین فرسایش خاک به ١٥.٤تن در هکتار رسیده است.
فرسایش خاک در ایران ٦برابر میانگین جهانی
حمید نوری، مدیرکل دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی، هم بر این باور است که فرسایش خاک در ایران تقریباً معادل ٣برابر آسیا و ٥تا ٦برابر میانگین جهانی است. به‌گفته رضا افلاطونی، رئیس سازمان امور اراضی کشور، از ١٨میلیون هکتار زمین قابل کشت، فقط ٥میلیون هکتارش خاک حاصلخیز دارد و باید آن را حفظ کرد.
برای نجات حیات خاک کشور از این بحران، کارشناسان در حوزه‌های مختلف کشاورزی راهکارهایی دارند که آبخیزداری یکی از آنها است که به‌گفته افلاطونی، فرسایش خاک را تا ٩تن در هکتار کاهش می‌دهد. براساس آمار در ٦ماه اخیر ٣٠هزار هکتار آبخیزداری در کشور انجام شده است .
دچار فقر خاک شده ایم
عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام دبیر کل خانه کشاورز ایران، می‌گوید: اگر به صراحت اعلام کنیم که ما دچار فقر خاک هستیم، بیراه نگفته‌ایم و این مشکل در تمام زمینه‌های مختلف چه بخش باغبانی چه بخش زراعت چه بخش‌های مختلف قابل مشاهده است.او علت این موضوع را عدم‌استفاده از امکانات بهتر مانند کود خوب یا بازسازی یا شخم زمین‌های کشاورزی دانسته و معتقد است حتی شخم زدن ناصحیح سبب می‌شود ما نتوانیم بهره‌برداری درستی از خاک و محصولات کشاورزی داشته باشیم.
بیابانی بر این باور است که زمین مانند یک موجود زنده است و برای زیست به غذا نیاز دارد و مخصوصا زمینی که در آن کشاورزی انجام می‌شود اگر خاکش با کودهای مناسب مخلوط نشود، نمی‌تواند بهره خوبی داشته و به همین دلیل شاهد روند نزولی در بهره‌برداری خواهیم شد.
به اعتقاد قائم‌مقام دبیر کل خانه کشاورز، آموزش مهم‌ترین فاکتوری است که در بخش خاک ما مغفول مانده است و چون آموزش درست و منسجم برای بخش کشاورزی وجود ندارد ما بهره‌برداری درستی نیز از بخش کشاورزی نداریم.
او تأکید می‌کند: در سال‌هایی که بارندگی خوبی داریم و بهره‌برداری نسبتا خوب است باز هم شاهدیم که بارندگی‌ها و عدم‌کنترل آب و دخیره کردن آن سبب آبرفتگی خاک شده و همین موضوع ما را دچار فقر خاک می‌کند.او روش‌های نادرست کشاورزی را مهم‌ترین عامل در از بین رفتن خاک دانسته و می‌گوید: عدم‌استفاده از کودهای مفید و کودهایی که مورد تأیید وزارت جهادکشاورزی است سبب می‌شود با مشکل در بخش خاک روبه‌رو شویم. این موضوع در همه بخش‌های کشاورزی چه در زراعت چه در باغبانی و حتی در گلخانه‌ها دیده می‌شود. در واقع هرقدر زمین تقویت شود ما به همان میزان می‌توانیم از آن بهره‌برداری کنیم و تمام این مسائل به آموزش و برنامه‌های سازمان تحقیقات خاک و آب بر می‌گردد.
ما به این موضوع توجه نمی‌کنیم که شاید کود ارزان در یک دوره استفاده برای کشاورز به‌صرفه باشد اما ضرر و زیانی که به خاک وارد می‌کند بسیار بیشتر از سودی است که حاصل می‌شود و این سبب می‌شود که بهره‌برداری ما سال به سال کمتر شود.به اعتقاد او، یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که می‌توانیم به آن اشاره کنیم این است که به زمین توجه نمی‌کنیم و از آن انتظار محصول خوب داریم. این در حالی است که هرقدر به زمین توجه کنیم همان‌قدر هم برداشت می‌کنیم چرا که زمین بعد از مدتی خاصیت خودش را از دست می‌دهد.
او تأکید می‌کند که کشاورزی ما تحت‌تأثیر دامپروری نیز قرار دارد. چرای بی‌رویه سبب می‌شود زمین و خاک از بین رفته و کشاورزی ما آسیب ببیند.
بیابانی به تنفس خاک نیز اشاره کرده و می‌گوید: خاک نیاز به نفس کشیدن دارد؛ هر بار که به خاک فرصت نفس کشیدن داده شود بهره‌برداری در آن بهتر صورت می‌گیرد و این یکی از روش‌هایی است که می‌توان با کمک آن خاک را احیا کرد.
این کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به اینکه بخش زراعت و بخش کشاورزی نیاز به بازنگری در بخش مدیریت، برنامه‌ریزی و آموزش دارد ادامه می‌دهد: عدم‌مدیریت درست سبب شده که ما به یکی از بزرگ‌ترین نابودکنندگان خاک در دنیا تبدیل شویم. باید این را بدانیم که خاک جایگزین ندارد و تولید هر یک سانت خاک نیاز به صدها سال زمان دارد.
او اشاره می کند که فراموش نکنیم ۹۷ درصد کار کشاورزی شخصی و خصوصی و بیش از ۹۰ درصد تصمیم‌گیری‌ها دولتی است؛ این دولت است که می‌گوید چه کودی و در چه زمانی وارد می‌شود. درحالی‌که استفاده از کود باید براساس تحقیقات باشد و بهترین جنس استفاده شود تا نه کشاورز متضرر شود و نه امنیت غذایی آسیب ببیند.